Trao đổi với Báo Sức khỏe & Đời sống, ThS.BS Dương Thị Phượng (Đại học Y dược - Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định chúng ta không thể giải quyết vấn đề này bằng các giải pháp nhỏ lẻ, thiếu đồng bộ. Mấu chốt nằm ở việc xây dựng một chiến lược can thiệp sớm, đồng bộ và dựa trên nền tảng vững chắc nhất mà mọi trẻ em đều tiếp cận: hệ sinh thái nhà trường.
Chính sách quốc gia: xương sống của dinh dưỡng học đường
Nhìn lại lịch sử, cả Nhật Bản và Hàn Quốc đều từng trải qua giai đoạn khó khăn về dinh dưỡng tương tự Việt Nam. Tuy nhiên, sự bứt phá về tầm vóc và sức khỏe của họ không đến từ những phong trào nhất thời, mà bắt nguồn từ hành lang pháp lý vô cùng vững chắc.
Điển hình là Nhật Bản, ngay từ năm 1954, khi đất nước còn ngổn ngang sau chiến tranh, họ đã ban hành Luật bữa ăn học đường. Đạo luật này không chỉ quy định ngân sách mà còn đặt ra các tiêu chuẩn dinh dưỡng khắt khe trên toàn quốc. Tương tự, Hàn Quốc cũng đã đưa vấn đề dinh dưỡng học đường trực tiếp vào Luật Giáo dục, coi đây là quyền lợi cơ bản của học sinh.
Điều này mang một thông điệp mạnh mẽ: Dinh dưỡng học đường không phải là việc riêng của nhà bếp, của hội phụ huynh hay bộ phận y tế trường học, mà là nhiệm vụ trọng tâm của quốc gia. Một chính sách rõ ràng, nhất quán giúp đảm bảo nguồn lực tài chính, chuẩn hóa quy trình và quy trách nhiệm giải trình cụ thể. Đây chính là xương sống để tạo ra sự thay đổi bền vững về tầm vóc cho thế hệ tương lai.
Bữa ăn học đường tại Nhật Bản.
Kiến tạo môi trường dinh dưỡng lành mạnh ngay tại trường
Nguyên tắc thứ hai được chuyên gia nhấn mạnh là việc xây dựng môi trường dinh dưỡng sạch ngay trong trường học. Tại các quốc gia phát triển, thực đơn bán trú không bao giờ được xây dựng theo cảm tính hay sở thích nhất thời của trẻ, mà phải được tính toán kỹ lưỡng bởi các chuyên gia dinh dưỡng có bằng cấp.
Một suất ăn tiêu chuẩn phải đảm bảo đủ năng lượng cho hoạt động học tập, cân đối tỷ lệ đạm - đường - béo và tuyệt đối an toàn vệ sinh thực phẩm. Quan trọng hơn, môi trường học đường phải là pháo đài bảo vệ trẻ trước sự tấn công của thực phẩm không lành mạnh. Các quy định hạn chế tối đa đồ uống có đường, đồ ăn nhanh trong canteen trường học được thực thi rất nghiêm ngặt tại Hàn Quốc và Thái Lan.
Đặc biệt, dinh dưỡng phải luôn song hành với vận động. Việc đảm bảo giờ vận động thể chất tối thiểu 60 phút mỗi ngày là yếu tố bắt buộc để giúp trẻ phát triển chiều cao tối ưu, tăng cường chuyển hóa và ngăn ngừa tích tụ mỡ thừa gây béo phì.
Biến bữa ăn thành tiết học sống về sức khỏe
Bài học sâu sắc và nhân văn nhất từ mô hình Nhật Bản chính là triết lý giáo dục dinh dưỡng Shokuiku. Tại đây, vai trò của phụ huynh, giáo viên và học sinh được đặt vào trung tâm của bữa ăn.
Một suất ăn tiêu chuẩn phải đảm bảo đủ năng lượng cho hoạt động học tập, cân đối tỷ lệ đạm - đường - béo và tuyệt đối an toàn vệ sinh thực phẩm.
Giờ ăn trưa không chỉ đơn thuần là thời gian nạp năng lượng, mà được coi là một tiết học sống. Học sinh được tham gia vào quá trình chuẩn bị, phục vụ bữa ăn cho bạn bè. Các em được dạy cách ăn đúng, hiểu về nguồn gốc thực phẩm, giá trị dinh dưỡng của từng món rau, miếng thịt và biết ơn người nuôi trồng, chế biến.
Chính những bài học nhỏ diễn ra hằng ngày này giúp hình thành thói quen ăn uống lành mạnh, tự giác ngấm vào ý thức của trẻ và theo trẻ suốt cuộc đời. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà trường – Gia đình – Cộng đồng tạo nên một vòng tròn khép kín, đảm bảo trẻ được chăm sóc nhất quán cả ở trường lẫn ở nhà, tránh tình trạng trống đánh xuôi, kèn thổi ngược.
Theo chuyên gia, nếu nhìn kỹ, mô hình thành công của các nước tiên tiến không nằm ở những chương trình quá đắt đỏ hay công nghệ cao siêu. Bí quyết của họ nằm ở sự tổ chức khoa học, kỷ luật, liên tục và bền vững.
Đây chính là chìa khóa mà Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi và áp dụng ngay từ bây giờ. Bắt đầu từ việc chuẩn hóa từng bữa ăn bán trú, chúng ta sẽ từng bước tháo gỡ gánh nặng kép, nâng cao tầm vóc và kiến tạo một nền tảng sức khỏe vững chắc cho thế hệ trẻ Việt Nam.
