Trẻ thiếu vi chất, khả năng nhận thức và học tập sẽ bị kém đi
Theo TS Philipp Rösler, nguyên Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Y tế Đức, khoảng 70% sự phát triển của não bộ diễn ra trước 5 tuổi. Nếu trẻ thiếu hụt các vi chất như sắt, i-ốt trong giai đoạn này, khả năng nhận thức và học tập sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Vì vậy, dinh dưỡng hợp lý trong những năm đầu đời và suốt lứa tuổi học đường là yếu tố quyết định cho sự phát triển toàn diện.
TS Philipp Rösler, nguyên Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Y tế Đức cho rằng Việt Nam có điều kiện rất thuận lợi để xây dựng luật riêng về dinh dưỡng học đường.
Tại Đức, dinh dưỡng học đường được xem như một phần của chính sách y tế công bằng – giúp trẻ em, dù ở thành thị hay nông thôn, đều có cơ hội được tiếp cận thực phẩm lành mạnh. Bữa ăn học đường không chỉ cung cấp năng lượng cho việc học mà còn phòng ngừa các bệnh mạn tính không lây như béo phì, tiểu đường, tim mạch – những vấn đề đang gia tăng trong xã hội hiện đại.
Trong nhóm thực phẩm cần thiết, sữa tươi giữ vai trò đặc biệt. Đây là nguồn cung cấp canxi, phospho và protein chất lượng cao, giúp phát triển xương và trí tuệ. Các thành phần như phospholipid và sphingomyelin trong sữa còn hỗ trợ cấu trúc não, cải thiện trí nhớ và khả năng tư duy. Theo khuyến nghị của Hiệp hội Dinh dưỡng Đức (DGE), trẻ em nên tiêu thụ khoảng 200–250g sữa hoặc sản phẩm từ sữa mỗi ngày, tương đương một ly sữa và một hộp sữa chua nhỏ.
Tiêu chuẩn chất lượng cho bữa ăn trường học Đức được Hiệp hội Dinh dưỡng Đức (DGE) công bố năm 2007, trong khuôn khổ Chiến lược sức khỏe quốc gia (IN FORM), nhằm hướng dẫn xây dựng bữa ăn học đường lành mạnh, cân đối và bền vững. Thực phẩm và đồ uống mà trường học cung cấp, cũng như trải nghiệm về sự đoàn kết và gắn kết xã hội, định hình các khuôn mẫu về khẩu vị và hành động cho đến khi trưởng thành.
Bữa ăn hàng ngày theo tiêu chuẩn DGE cần đảm bảo đa dạng thực phẩm, trong đó: : 200–250g sữa hoặc chế phẩm sữa ı́t béo - 150g rau và một phaền trái cây. Ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, đạm từ nguồn thịt nạc; hạn chế đường, muối và lựa chọn chất béo có lợi cho sức khỏe.
Dinh dưỡng hợp lý trong những năm đầu đời và suốt lứa tuổi học đường là yếu tố quyết định cho sự phát triển toàn diện.
Tiêu chuẩn này phù hợp với khuyến nghị của WHO và EU, hiện đã được áp dụng tại hơn 5.000 trường học ở Đức. Các nghiên cứu cho thấy việc tuân thủ giúp tăng 10% hiệu suất nhận thức ở trẻ, tăng mật độ xương, giảm nguy cơ béo phì khi thay thế đồ uống có đường bằng sữa.
Ngoài ra, DGE còn triển khai sáng kiến "Trường học + Dinh dưỡng = Loại A" nhằm nâng cao nhận thức về ăn uống lành mạnh trong cộng đồng học đường.
Chương trình Sữa – Rau – Quả học đường của Liên minh châu Âu (EU) là một mô hình tích hợp giữa dinh dưỡng, nông nghiệp và giáo dục, thông qua việc phân phối miễn phí sữa, rau và trái cây tại trường học; sản phẩm địa phương theo mùa được ưu tiên sử dụng. Mục đích nhằm hình thành thói quen ăn uống lành mạnh, giảm béo phì – suy dinh dưỡng và nâng cao hiểu biết về thực phẩm bền vững cho trẻ từ mầm non đến trung học cơ sở.
Hơn 20 triệu trẻ em tại 27 quốc gia thành viên EU được thụ hưởng chương trình mỗi năm, với ngân sách khoảng 220,8 triệu euro (trong đó 100 triệu euro cho sữa và 120,8 triệu euro cho rau quả). Trường học tự nguyện tham gia sẽ được hỗ trợ phân phối miễn phí sữa, rau, trái cây, kết hợp với các hoạt động như thử nếm, thăm quan nông trại và giáo dục dinh dưỡng.
Chương trình yêu cầu các quốc gia thành viên xây dựng chiến lược 6 năm và báo cáo, đánh giá hằng năm. Kết quả cho thấy trẻ có xu hướng chọn ăn rau quả và sữa thường xuyên hơn, cả ở nhà và ở trường. Bên cạnh đó, chương trình cũng thúc đẩy hợp tác liên ngành giữa các cơ quan chính phủ như Bộ Y tế, Giáo dục và Nông nghiệp.
"Khi trường học xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, sẽ tạo nên môi trường giáo dục tốt cho học sinh, chuẩn bị tốt cho một thế hệ trẻ một lối sống lành mạnh và bền vững. Dinh dưỡng học đường đóng vai trò then chốt trong việc giúp trẻ phát triển thể chất, tinh thần và học tập hiệu quả", TS Philipp Rösler.
Việt Nam có nhiều thuận lợi để xây dựng chính sách riêng về dinh dưỡng học đường
Theo TS Philipp Rösler, sữa đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong chế độ dinh dưỡng, và cần nhấn mạnh rằng ở đây chúng ta đang nói đến sữa tươi thuần khiết – không pha thêm hóa chất, phụ gia hay vi chất tổng hợp. Lợi ích của sữa đối với sự phát triển xương là điều đã được khẳng định, bởi sữa là nguồn cung cấp canxi tự nhiên dồi dào. Không chỉ vậy, sữa tươi còn hỗ trợ sự phát triển của não bộ, nhờ chứa các loại protein đặc thù cần thiết cho quá trình hình thành và hoàn thiện hệ thần kinh ở trẻ nhỏ.
Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, trẻ em được uống sữa tươi thường xuyên có xu hướng thông minh hơn, học tập hiệu quả hơn, đồng thời phát triển chiều cao và thể lực tốt hơn.
Việt Nam có nhiều thuận lợi để xây dựng chính sách riêng về dinh dưỡng học đường.
TS Philipp Rösler cho biết, tại Đức cũng như ở nhiều quốc gia khác, đã có những bằng chứng khoa học rõ ràng cho biết ở từng lứa tuổi, trẻ nhỏ cần được đáp ứng những nhu cầu dinh dưỡng cụ thể nào. Trên cơ sở đó, chính phủ và các cơ quan chức năng xây dựng, luật hóa các tiêu chuẩn và quy chuẩn dinh dưỡng học đường, để các trường học cùng các cấp quản lý triển khai thành những chương trình hành động cụ thể, đảm bảo trẻ được hưởng chế độ ăn uống lành mạnh mỗi ngày.
TS Philipp Rösler chia sẻ, kinh nghiệm triển khai các chương trình dinh dưỡng học đường tại Đức và Liên minh châu Âu là bài học thực tiễn quan trọng cho Việt Nam trong tiến trình xây dựng các chính sách dinh dưỡng học đường. Để thực hiện thành công, Việt Nam cần chú trọng các vấn đề:
Xây dựng chương trình sữa học đường với nguồn cung chủ yếu từ sữa tươi nội địa nhằm hỗ trợ ngành chăn nuôi trong nước và bảo đảm tính bền vững; Phát triển bộ tiêu chuẩn dinh dưỡng quốc gia cho bữa ăn học đường, phù hợp với nhu cầu của trẻ em Việt Nam và tham chiếu khuyến nghị quốc tế; Tham khảo kinh nghiệm triển khai bữa ăn học đường thí điểm thành công tại một số tỉnh, thành để nhân rộng ra quy mô toàn quốc; Tích hợp mô hình vườn trường và giáo dục dinh dưỡng trong chương trình học, giúp học sinh vừa tiếp cận thực phẩm tươi, vừa hình thành thói quen ăn uống lành mạnh; Áp dụng ghi nhãn dinh dưỡng học đường cũng với cơ chế giám sát và đánh giá tác động thường xuyên, nhằm bảo đảm chất lượng và hiệu quả của chương trình.
Với Việt Nam, việc tiến tới luật hóa Dinh dưỡng học đường là bước đi rất cần thiết. Tin vui là Việt Nam không cần bắt đầu từ con số không – hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm từ những quốc gia đã đi trước. Bằng cách tham khảo các tiêu chuẩn, kết quả nghiên cứu và bằng chứng khoa học sẵn có, Việt Nam có thể xây dựng bộ chuẩn riêng, phù hợp với điều kiện xã hội, văn hóa và nguồn lực trong nước.
Một hướng đi khả thi là thí điểm mô hình dinh dưỡng bền vững tại một số địa phương, với trọng tâm là sữa tươi, trái cây tươi và rau quả tươi trong bữa ăn học đường, sau đó mở rộng ra toàn quốc. Đây chính là nền tảng quan trọng để tạo ra thế hệ trẻ khỏe mạnh, thông minh và phát triển toàn diện.
"Nếu chúng ta bắt đầu từ hôm nay – từ chính chế độ dinh dưỡng của trẻ em – thì trong tương lai, số bệnh tật ở người trưởng thành và người cao tuổi sẽ giảm đáng kể. Bởi lẽ, phòng bệnh tốt nhất chính là dinh dưỡng tốt.
Tôi tin rằng Việt Nam là một đất nước tuyệt vời, có đầy đủ điều kiện để hiện thực hóa chương trình Dinh dưỡng học đường. Và đó cũng là lý do tôi luôn sẵn sàng đồng hành, chia sẻ kinh nghiệm để cùng các bạn phát triển mô hình này một cách hiệu quả và bền vững", TS Philipp Rösler nói.
