Những tín hiệu mới nhất từ Washington cho thấy, Ankara có thể đang tiến tới quyết định từ bỏ hệ thống phòng không S-400 của Nga để quay trở lại chương trình máy bay tàng hình F-35 — loại chiến đấu cơ thế hệ thứ năm mà nước này từng là đối tác sản xuất.
Máy bay F-35 đang được sản xuất tại Fort Worth, Texas, Mỹ. (Nguồn: MW)
Phát biểu tại một hội nghị ở Abu Dhabi ngày 5/12, Đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ Tom Barrack cho biết ông tin rằng vấn đề S-400 "có thể được giải quyết trong vòng 4 đến 6 tháng tới". Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất rằng Ankara đang xem xét nghiêm túc việc tháo dỡ hoặc loại bỏ hệ thống phòng không Nga, hiện là rào cản lớn nhất trong quan hệ giữa hai đồng minh NATO. Theo Bloomberg, Washington vẫn giữ lập trường kiên quyết: để được mua F-35, S-400 phải bị loại bỏ hoàn toàn.
Thổ Nhĩ Kỳ bị loại khỏi chương trình F-35 vào năm 2019, ngay sau khi nhận lô S-400 đầu tiên, bất chấp cảnh báo từ Mỹ và NATO rằng việc tích hợp khí tài Nga có thể làm lộ bí mật công nghệ của F-35. Hệ quả là Ankara chịu trừng phạt theo Đạo luật CAATSA và toàn bộ hệ thống S-400, dù tốn kém, đến nay vẫn chưa từng được kích hoạt, nằm im trong kho như một biểu tượng cho sự độc lập chiến lược mà chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ theo đuổi.
Tuy nhiên, bối cảnh địa chiến lược đang thay đổi buộc Ankara phải đánh giá lại lựa chọn của mình. Cán cân không quân trong khu vực ngày càng nghiêng về phía các đối thủ của Thổ Nhĩ Kỳ: Israel đã vận hành phiên bản F-35I Adir tinh vi nhất, còn Hy Lạp đã đặt mua F-35 và sẽ nhận lô đầu tiên vào năm 2028.
Trong khi đó, dự án tiêm kích tàng hình nội địa KAAN vẫn cần nhiều năm nữa mới có thể đạt khả năng tác chiến. Điều này khiến Thổ Nhĩ Kỳ phải tìm kiếm một giải pháp nhanh hơn, thực tế hơn để duy trì ưu thế trên không.
Mối quan hệ được cải thiện kể từ khi Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng cũng mở ra cơ hội mới. Bản tin tháng 3/2025 của Fox News cho biết, Washington sẵn sàng cân nhắc bán F-35 cho Ankara nếu nước này đảm bảo S-400 không thể hoạt động, thậm chí có thể phải tháo dỡ hoặc chuyển giao cho Mỹ.
Đồ họa về hệ thống tên lửa phòng không S-400 của Nga mà Thổ Nhĩ Kỳ thử nghiệm. (Nguồn: AFP)
Trong chuyến thăm Nhà Trắng tháng 9, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan cũng phát tín hiệu sẵn sàng nhượng bộ, bao gồm khả năng giảm mua khí đốt và dầu từ Nga — bước đi được xem như thiện chí lớn đối với Washington. Theo Đại sứ Barrack, sự gần gũi giữa ông Trump và ông Erdogan đang giúp "hàn gắn" quan hệ hai nước nhanh chóng hơn.
Tuy vậy, việc Thổ Nhĩ Kỳ quay lại chương trình F-35 chắc chắn không khiến Israel thoải mái. Tel Aviv từ lâu đã duy trì ưu thế không quân tuyệt đối trong khu vực và lo ngại việc Ankara sở hữu F-35 có thể hạn chế tự do hoạt động của Không quân Israel tại Syria.
Thổ Nhĩ Kỳ thời gian gần đây cũng thể hiện lập trường cứng rắn trước các chiến dịch của Israel ở Dải Gaza, thậm chí ban hành lệnh bắt giữ Thủ tướng Benjamin Netanyahu về cáo buộc phạm tội ác chống lại loài người. Bởi vậy, Mỹ có thể áp dụng cách tiếp cận tương tự như với Saudi Arabia: bán F-35 nhưng với cấu hình kém tiên tiến hơn so với phiên bản Israel đang dùng.
Trong khi cuộc tranh luận xoay quanh giá trị của S-400 và F-35 tiếp tục, thực tế cho thấy cả hai hệ thống đều đang chứng tỏ năng lực trên chiến trường. F-35 đã tham gia trực tiếp các cuộc tấn công của Israel vào lãnh thổ Iran, hộ tống máy bay ném bom B-2 và thực hiện nhiệm vụ SEAD phá hủy phòng không đối phương.
Ở chiều ngược lại, S-400 của Ấn Độ đã đánh chặn thành công tên lửa Pakistan trong cuộc xung đột tháng 5/2025, khiến New Delhi cân nhắc mua thêm các trung đoàn mới. Tuy nhiên, tại Thổ Nhĩ Kỳ, S-400 lại trở thành gánh nặng: không thể tích hợp vào mạng lưới phòng thủ NATO, không phù hợp với các hệ thống quốc phòng mà Ankara đang tự phát triển, tên lửa của hệ thống trong kho cũng dần hết hạn sử dụng. Một số chuyên gia còn cho rằng nếu không sớm xử lý, Thổ Nhĩ Kỳ có thể tiếp tục bị Mỹ trừng phạt.
Ý tưởng bán lại S-400 từng được đưa ra, nhưng hợp đồng với Nga có điều khoản cấm chuyển giao cho bên thứ ba. Phương án khả thi nhất là bán lại cho chính Moscow và không loại trừ khả năng Nga sẽ chuyển giao số hệ thống này cho Ấn Độ, quốc gia đang có nhu cầu bổ sung.
