Câu chuyện của người trẻ: Khi 'ăn kiêng cực đoan' không giúp giảm cân

Cô loại bỏ hoàn toàn cơm, bún, bánh mì, đồ nếp khỏi thực đơn hằng ngày, tin rằng "đường" và "carb" là hai "thủ phạm" chính khiến mình béo lên.

Tuy nhiên, vì lịch làm việc dày đặc, H. hầu như không có thời gian nấu ăn. Các bữa chính của cô thường là đồ ăn nhanh – hamburger, salad với thịt nguội, hoặc gà rán. Buổi sáng, cô chỉ uống cà phê đen; buổi trưa ăn vội ở văn phòng; buổi tối gọi đồ ăn về nhà.

Ban đầu, H. thấy cơ thể nhẹ nhõm hơn vì ăn ít tinh bột. Nhưng sau gần 6 tháng, kết quả khiến cô thất vọng: cân nặng gần như không thay đổi, thậm chí có lúc còn tăng nhẹ. "Tôi nghĩ mình ăn kiêng nghiêm túc, vậy mà không hiệu quả. Cơ thể thì mệt mỏi, dễ cáu gắt và hay thèm đồ ngọt hơn trước", cô kể.

Khi "ăn kiêng cực đoan" không đồng nghĩa với "giảm cân lành mạnh"

Trường hợp của H. không hiếm gặp. Nhiều người trẻ chọn cách "cắt bỏ hoàn toàn" nhóm thực phẩm nào đó – đường, tinh bột, hoặc chất béo – với mong muốn giảm cân nhanh. Nhưng họ quên rằng cơ thể cần đủ năng lượng để duy trì hoạt động sống. Khi thiếu năng lượng, cơ thể phản ứng bằng cách giảm trao đổi chất, khiến việc giảm cân trở nên khó khăn.

PGS.TS Nguyễn Quang Dũng, Trưởng Bộ môn Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm, Đại học Y Hà Nội, cho rằng nguyên nhân chính dẫn đến thừa cân, béo phì không nằm ở loại thực phẩm, mà ở sự mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào và tiêu hao. Nếu lượng calo hấp thu cao hơn lượng đốt cháy, cân nặng sẽ tăng – dù người đó có "ăn kiêng" kiểu gì đi nữa.

Loại bỏ hoàn toàn đường và tinh bột trong thời gian dài có thể dẫn đến thiếu hụt năng lượng, ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng tập trung và sức khỏe tim mạch. Trong khi đó, việc ăn nhiều thịt, đồ chiên, hoặc thức ăn nhanh lại khiến cơ thể hấp thụ nhiều calo "ẩn", dẫn đến thất bại trong giảm cân.

Bài học từ Nhật Bản: Giáo dục dinh dưỡng từ bàn ăn

Nhật Bản – quốc gia có nền ẩm thực phong phú nhưng lại có tỷ lệ béo phì thấp nhất nhóm G7, chỉ khoảng 3,5% – nhìn nhận câu chuyện ăn uống theo hướng rất khác. Họ không bài trừ bất kỳ nhóm thực phẩm nào, mà chú trọng giáo dục dinh dưỡng và thói quen ăn uống cân bằng ngay từ nhỏ.

Luật Shokuiku được ban hành năm 2005 đặt nền tảng cho giáo dục dinh dưỡng trong trường học. Học sinh được học cách nhận biết nhóm thực phẩm, tính khẩu phần, và xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh. Các em tự phục vụ bữa trưa, cùng dọn dẹp, rửa chén – coi việc ăn uống là một phần của giáo dục nhân cách.

Tiếp đó, Luật Metabo (2008) mở rộng khái niệm chăm sóc sức khỏe tới nơi làm việc. Doanh nghiệp tổ chức kiểm tra sức khỏe định kỳ, khuyến khích nhân viên tập thể dục giữa giờ. Nhờ vậy, ý thức về dinh dưỡng và vận động của người Nhật được hình thành tự nhiên, trở thành văn hóa sống.

Chế độ ăn của người Nhật đa dạng, khẩu phần nhỏ, gồm cơm, rau, cá và thịt. Họ không loại bỏ tinh bột hay đường, thậm chí Nhật Bản còn là quốc gia không hạn chế đồ uống có đường mà khuyến khích người dân hiểu đúng dinh dưỡng, và biết kiểm soát khẩu phần, duy trì vận động thường xuyên như đi bộ, đạp xe, hoặc chơi thể thao nhẹ nhàng hằng ngày. Với họ, bữa ăn là khoảng thời gian nuôi dưỡng cả cơ thể lẫn tinh thần – không vội vàng, không xem Tivi hay làm việc khi ăn.

Thừa cân – câu chuyện của năng lượng và lối sống

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thừa cân, béo phì là hệ quả của sự mất cân đối giữa năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu hao. Ngoài chế độ ăn, thiếu vận động thể chất là nguyên nhân chính.

Một thống kê đáng chú ý cho thấy: Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia ít vận động nhất thế giới. Lối sống đô thị, công việc văn phòng, học online, cùng thói quen ngồi lâu khiến lượng calo tiêu hao thấp. Nhiều người "ăn ít" nhưng vẫn không giảm cân vì gần như không vận động.

Chỉ cần duy trì thói quen vận động nhẹ 30–45 phút mỗi ngày – đi bộ nhanh, leo cầu thang, tập thể dục hoặc chơi thể thao – cơ thể sẽ kích hoạt quá trình đốt mỡ và chuyển hóa năng lượng hiệu quả hơn.

Cân bằng – chìa khóa của sức khỏe và vóc dáng

Từ câu chuyện của H. và bài học từ Nhật Bản, có thể thấy: kiêng khem cực đoan không phải giải pháp, cân bằng mới là chìa khóa. Một chế độ ăn lành mạnh cần đầy đủ tinh bột, đạm, chất béo tốt, vitamin và khoáng chất. Điều quan trọng là lựa chọn thực phẩm phù hợp với nhu cầu của cơ thể, đồng thời tăng cường vận động thể chất để giúp cơ thể sử dụng năng lượng hiệu quả.

Theo Báo cáo An ninh Lương thực và Dinh dưỡng ASEAN 2021, tại Việt Nam, đường chỉ chiếm chưa tới 3,6% tổng năng lượng nạp vào hằng ngày, thấp hơn rất nhiều so với ngũ cốc (51,4%), thịt (15,5%) và rau quả (6,9%). Tuy nhiên, đáng chú ý là sự mất cân đối trong khẩu phần ăn của người Việt: tiêu thụ thịt vượt khuyến nghị, tỷ lệ protein động vật cao, trong khi rau xanh, trái cây và chất xơ vẫn thấp.

Sự mất cân đối này khiến cơ thể vừa thiếu vi chất, vitamin, vừa dư năng lượng và chất béo, làm tăng nguy cơ béo phì, đái tháo đường và bệnh tim mạch, chứ không riêng một loại thức ăn hay đồ uống nào mà tổng thể khẩu phần ăn đang có sự mất cân đối.

Thay vì kiêng cực đoan một hai loại thực phẩm, hãy lắng nghe cơ thể, ăn uống khoa học, và duy trì lối sống năng động – như cách người Nhật đã làm suốt nhiều thập kỷ.

Thừa cân, béo phì không phải "án tử", mà là lời nhắc để chúng ta nhìn lại thói quen hằng ngày. Hiểu đúng về dinh dưỡng, biết cân bằng năng lượng, và duy trì vận động đều đặn chính là nền tảng của sức khỏe bền vững – một hành trình bắt đầu từ chính bữa ăn hôm nay.

Phương Ngân