PrEP: Tấm lá chắn dự phòng HIV hiệu quả đến 97% và những điều cần biết

PrEP là một biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV dành cho những người chưa bị nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao. Phương pháp này sử dụng thuốc kháng virus (ARV) có chứa Emtricitabine/Tenofovir Disoproxil (thường là viên 200mg/300mg) để ngăn chặn virus HIV xâm nhập và nhân lên trong cơ thể. Khi được sử dụng đúng cách, PrEP có thể giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục lên đến 97%.

Dược sĩ Lê Tĩnh (CBO Safe Boys) người chuyên tư vấn và xét nghiệm miễn phí HIV trong cộng đồng cho biết hiện nay vẫn còn nhiều người tự ý mua và sử dụng PrEP mà không hiểu rõ về nguyên tắc, cách sử dụng, đối tượng.... Hơn nữa, việc mua các sản phẩm không rõ nguồn gốc còn có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe. Trong khi đó, PrEP được cung cấp miễn phí tại các cơ sở y tế.

Ai nên sử dụng PrEP?

PrEP không phải dành cho tất cả mọi người. Các chuyên gia y tế khuyến cáo sử dụng PrEP cho những cá nhân có nguy cơ lây nhiễm HIV cao. Một phiếu sàng lọc hành vi nguy cơ sẽ được sử dụng để đánh giá chỉ định PrEP. Nếu bạn thuộc một trong các nhóm sau, bạn nên cân nhắc và tham khảo ý kiến bác sĩ về PrEP:

Nam có quan hệ tình dục đồng giới (MSM) hoặc phụ nữ chuyển giới.

Người có quan hệ tình dục mà không rõ tình trạng HIV của bạn tình.

Người có bạn tình là người nhiễm HIV chưa điều trị ARV hoặc điều trị ARV nhưng tải lượng virus chưa đạt dưới ngưỡng phát hiện.

Người có quan hệ tình dục với nhiều người, quan hệ tình dục không sử dụng bao cao su thường xuyên.

Người hành nghề mại dâm.

Người sử dụng ma túy qua đường tiêm chích và có dùng chung bơm kim tiêm.

Lưu ý: Tuyệt đối không dùng PrEP nếu chưa xét nghiệm. Đây là nguyên tắc an toàn bắt buộc. PrEP chỉ dành cho người có kết quả HIV âm tính.

Các trường hợp chống chỉ định tuyệt đối với PrEP bao gồm:

Người đã nhiễm HIV (HIV dương tính).

Người có các triệu chứng của nhiễm HIV cấp tính trong vòng 4 tuần gần nhất (như sốt, phát ban, đau họng, nổi hạch...).

Người có chức năng thận suy giảm (độ thanh thải creatinine ước tính < 60 ml/phút).

Người bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc.

Trước khi bắt đầu PrEP, bạn bắt buộc phải thực hiện xét nghiệm HIV (thường là xét nghiệm nhanh theo quy định của Bộ Y tế) và phải có kết quả âm tính trong vòng 7 ngày gần nhất. Bạn cũng sẽ được xét nghiệm sàng lọc bệnh giang mai. Nếu kết quả HIV dương tính, bạn sẽ không dùng PrEP mà được chuyển ngay sang chương trình điều trị ARV.

Hai lựa chọn sử dụng PrEP

Tùy thuộc vào nhu cầu và tần suất quan hệ tình dục, bác sĩ sẽ tư vấn cho bạn một trong hai cách dùng sau:

1. PrEP hàng ngày: Dành cho nam, nữ, phụ nữ chuyển giới có quan hệ tình dục thường xuyên (hoặc các đối tượng khác như người tiêm chích ma túy). Cách dùng: Uống 1 viên TDF/FTC mỗi ngày, vào một giờ cố định để duy trì nồng độ thuốc bảo vệ liên tục trong cơ thể.

Thời gian đạt hiệu quả:

- Với các đối tượng nói chung (bao gồm quan hệ tình dục qua đường âm đạo, phụ nữ chuyển giới có dùng hormone, người tiêm chích ma túy), thuốc chỉ đạt tác dụng bảo vệ tối đa sau 7 ngày dùng liên tục.

- Riêng với nam quan hệ đồng giới, tác dụng bảo vệ có thể đạt được sau 2 giờ kể từ khi uống liều 2 viên (nếu bắt đầu bằng liều 2 viên).

2. PrEP theo tình huống (ED-PrEP hay PrEP 2+1+1):

Đối tượng: Chỉ dành cho nam giới có quan hệ tình dục đồng giới (MSM) hoặc phụ nữ chuyển giới không sử dụng hormone, có tần suất quan hệ tình dục không thường xuyên (dưới 2 lần/tuần) và có thể chủ động về thời gian uống thuốc.

Cách dùng (Công thức 2+1+1):

Liều đầu tiên (2 viên): Uống 2 viên thuốc (TDF/FTC) từ 2 đến 24 giờ trước khi quan hệ tình dục.

Liều thứ hai (1 viên): Uống 1 viên, sau 24 giờ kể từ liều đầu tiên.

Liều thứ ba (1 viên): Uống 1 viên, sau 24 giờ kể từ liều thứ hai.

Thời gian đạt hiệu quả: Tác dụng bảo vệ đạt được sau 2 giờ kể từ khi uống 2 viên thuốc đầu tiên.

Lưu ý nếu quan hệ kéo dài: Nếu bạn tiếp tục có quan hệ tình dục trong nhiều ngày, hãy tiếp tục uống 1 viên mỗi ngày (cách 24 giờ so với liều trước) cho đến khi ngừng quan hệ. Sau lần quan hệ cuối cùng, bạn cần uống thêm 2 liều (mỗi liều 1 viên, cách nhau 24 giờ) để kết thúc chu trình.

Người dùng hoàn toàn có thể chuyển đổi giữa PrEP hàng ngày và PrEP tình huống tùy theo chỉ định và nhu cầu cá nhân, sau khi đã tham khảo ý kiến của bác sĩ.

PrEP có an toàn không?

Câu trả lời là CÓ, PrEP rất an toàn. Một số người khi mới bắt đầu sử dụng TDF/FTC có thể gặp các tác dụng phụ nhẹ như buồn nôn, đau đầu, hoặc rối loạn tiêu hóa. Các triệu chứng này thường xuất hiện trong vài tuần đầu và sẽ tự hết mà không cần can thiệp.

Các nghiên cứu cho thấy PrEP an toàn cho cả phụ nữ mang thai và đang cho con bú. Thuốc PrEP (TDF) cũng không làm thay đổi nồng độ hormone ở người chuyển giới nữ.

Một số tác dụng phụ hiếm gặp được ghi nhận là tăng nhẹ creatinine (ảnh hưởng thận, chiếm 1%) và giảm mật độ khoáng của xương (0.5%). Tuy nhiên, các ảnh hưởng này rất nhỏ và sẽ hồi phục hoàn toàn sau khi ngưng thuốc. Đây là lý do tại sao bạn cần tái khám định kỳ để bác sĩ theo dõi chức năng thận.

Lời khuyên của chuyên gia

PrEP là một công cụ dự phòng HIV hiệu quả cao, nhưng nó không thay thế hoàn toàn bao cao su. PrEP chỉ bảo vệ bạn khỏi HIV, không bảo vệ khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác như lậu, giang mai, viêm gan B, C.

Để bảo vệ sức khỏe một cách toàn diện, bạn nên kết hợp PrEP với việc sử dụng bao cao su và thực hiện xét nghiệm sức khỏe tình dục định kỳ. Nếu bạn cảm thấy mình có nguy cơ, đừng ngần ngại, hãy liên hệ ngay với các cơ sở y tế, trung tâm y tế dự phòng hoặc các tổ chức cộng đồng (CBO) để được tư vấn, sàng lọc và bắt đầu sử dụng PrEP đúng cách.