Kiến tạo không gian an toàn và chuyển hóa nhận thức cộng đồng LGBT
Trong cuộc chiến thầm lặng chống lại đại dịch HIV/AIDS, những nỗ lực từ cộng đồng luôn đóng vai trò then chốt, lấp đầy những khoảng trống mà hệ thống y tế công khó vươn tới. Tại Thanh Hóa, câu chuyện về nhóm LGBT (quan hệ đồng giới) do anh N. X. T. dẫn dắt là một minh chứng cho sự kiên trì, tinh thần cống hiến vì cộng đồng.
Từ những cuộc gặp gỡ bí mật ban đầu cho đến khi trở thành cánh tay nối dài hiệu quả của ngành y tế dự phòng, hành trình của họ không chỉ giúp hàng nghìn người tiếp cận dịch vụ, thay đổi nhận thức mà còn thắp lên niềm hy vọng cho những số phận tưởng chừng bế tắc.
Anh T. trong một buổi tư vấn cho khách hàng.
Hành trình của nhóm UNICORN Thanh Hóa khởi đầu từ một thực tế cộng đồng LGBT rất cô đơn, sợ hãi và thiếu kiến thức trầm trọng. Anh N. X. T. trưởng nhóm hiện tại, nhớ lại giai đoạn trước năm 2012: "Cộng đồng LGBT tại Thanh Hóa hoàn toàn không có không gian hoạt động, hội nhóm hay nơi chia sẻ thông tin. Mọi người rất cô đơn, sợ hãi, thiếu kiến thức", anh T. chia sẻ.
Xuất phát từ nhu cầu thiết yếu xây dựng một không gian an toàn, anh T. đã quyết định thành lập nhóm vào năm 2013. Khởi đầu chỉ với 5 thành viên cốt cán, hoạt động hoàn toàn tự lực và bí mật, nhóm chủ yếu đóng vai trò như một diễn đàn để mọi người chia sẻ những câu chuyện thầm kín, cảm thông và động viên lẫn nhau. Dần dần, sức hút của một nơi trú ẩn tinh thần đã khiến số lượng thành viên tăng lên nhanh chóng.
Hướng dẫn khách hàng test nhanh.
Bước ngoặt lớn đến vào năm 2017, khi tỉnh Thanh Hóa triển khai Chiến dịch 90-90-90 (mục tiêu toàn cầu về phòng chống HIV/AIDS). Cơ duyên tiếp xúc với cán bộ thuộc Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS (nay là Trung tâm Kiểm soát bệnh tật - CDC tỉnh Thanh Hóa) đã mở ra một hướng đi hoàn toàn mới cho nhóm. Anh T. được tiếp cận các chương trình về dự phòng lây nhiễm HIV được triển khai tại tỉnh. Từ đó, nhóm do anh T. thành lập đã hình thành một định hướng rõ ràng hơn, hướng tới hỗ trợ can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV trong nhóm LGBT.
Sự chuyển mình mạnh mẽ diễn ra từ tháng 4/2019, khi nhóm UNICORN Thanh Hóa nhận được sự hỗ trợ chính thức từ Dự án Quỹ Toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS. Kể từ thời điểm đó, nhóm đã chính thức chuyển đổi từ một nhóm hỗ trợ tâm lý tự phát thành một Tổ chức Dựa vào Cộng đồng (CBO) hoạt động chuyên nghiệp. Anh T. đã phát triển mạng lưới nhóm trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook và Zalo, thu hút được hơn 37 thành viên nòng cốt tính đến năm 2025.
Sự tập trung và bài bản hóa hoạt động đã mang lại những thay đổi rõ rệt trong nội bộ cộng đồng. Nhóm tổ chức nhiều buổi truyền thông, những buổi tập huấn, chia sẻ kiến thức chuyên sâu về an toàn tình dục và các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Nhờ đó, ý thức cộng đồng dần thay đổi, mọi người đã tự tin, cởi mở hơn. Anh T. cho biết: "Mọi người dám đứng lên chia sẻ câu chuyện bản thân, lắng nghe câu chuyện từ người khác, từ đó có những kiến thức để bảo vệ mình và cộng đồng".
Các thành viên chủ lực của nhóm UNICORN Thanh Hóa.
Để dành nhiều thời gian nhiều hơn cho các hoạt động hỗ trợ người bị nhiễm và đối tượng có nguy cơ cao nhiễm HIV, năm 2020, anh T. đã đưa ra một quyết định khó khăn xin nghỉ việc tại siêu thị trên địa bàn để chuyển sang làm công việc tự do với mong muốn cộng đồng LGBT Thanh Hóa có cơ hội chia sẻ, cảm thông, động viên, cùng nhau vượt qua mặc cảm để sống tốt hơn. "Để làm trưởng nhóm trong suốt thời gian qua, đầu tiên phải kiên trì, chịu khó lắng nghe, học hỏi thông qua các buổi tập huấn, học thêm trên mạng xã hội", anh T. nói.
Từ phát hiện ca nhiễm đến thiết lập chuỗi điều trị thành công
Sau khi được chuyên nghiệp hóa, hoạt động chính của nhóm UNICORN Thanh Hóa đã tiếp cận, giúp đỡ những người nhiễm HIV và các đối tượng nguy cơ cao tiếp cận với các dịch vụ trong dự phòng và điều trị HIV. Đây là những công việc thầm lặng, đòi hỏi sự kiên nhẫn, tinh tế và khả năng xây dựng niềm tin vượt qua rào cản tâm lý rất lớn.
Anh T. mô tả công việc của nhóm là tìm kiếm "khách hàng" (người có nguy cơ cao), sau đó hỗ trợ họ thực hiện các dịch vụ thiết yếu như: Xét nghiệm, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), cung ứng bao cao su, chất bôi trơn. Trong vài năm trở lại đây, nhóm khách hàng tiếp xúc nhiều nhất là nam có quan hệ tình dục đồng giới, sau đó đến gái mại dâm và người nghiện ma túy. Đặc biệt, nhóm còn mở rộng hỗ trợ tư vấn, giúp đỡ người thân, bạn bè, họ hàng và người trong gia đình của họ, tạo thành một mạng lưới hỗ trợ toàn diện.
Anh T. nhận các vật phẩm dự phòng.
Theo ước tính sơ bộ từ ngày hoạt động đến nay, thông qua các hoạt động cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng, nhóm đã phát hiện và giúp hàng trăm người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình. Đồng thời, tư vấn, vận động những người này đến tiếp cận và điều trị ARV tại các cơ sở trên toàn tỉnh. Bên cạnh đó, nhóm cũng đã tư vấn, giới thiệu cho hàng nghìn người có nguy cơ cao được tiếp cận các dịch vụ dự phòng lây nhiễm HIV.
Ông Phạm Hữu Hà – Cán bộ Khoa phòng chống HIV/AIDS, CDC Thanh Hóa cho biết, kể từ năm 2020 đến hết quí 3 năm 2025, nhóm UNICORN Thanh Hóa đã cung cấp dịch vụ xét nghiệm tại cộng đồng cho 15.880 khách hàng, phát hiện 269 ca dương tính để giới thiệu điều trị dự phòng HIV. Đặc biệt, các nhóm đã giới thiệu 3.300 lượt khách hàng tham gia chương trình điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP), một thành tích giúp cho hoạt động PrEP tỉnh Thanh Hóa đạt trên 95% kế hoạch đề ra.
Bên cạnh đó, nhóm UNICORN Thanh Hóa đã cấp phát lượng lớn vật phẩm dự phòng, tổng số bao cao su, chất bôi trơn cấp phát từ đầu năm 2025 đến nay lần lượt là 142.550 bao cao su và 111.190 gói bôi trơn.
Kiểm tra cẩn thận trước khi đến tay khách hàng.
Những câu chuyện thuyết phục thành công
Sự thành công của nhóm không chỉ nằm ở số liệu mà còn ở những câu chuyện cứu cánh. Một trường hợp điển hình vào năm 2017 là một bạn nữ gần 30 tuổi, làm việc trong cơ quan nhà nước, có gương mặt hiền lành và tâm lý nhút nhát. Sau khi xét nghiệm sàng lọc cho kết quả dương tính, bạn nữ suy sụp, khóc nức nở và nói bản thân sẽ chết để tránh điều tiếng.
Tưởng chừng mọi việc đi vào ngõ cụt, nhưng sau nhiều ngày cố gắng liên lạc, cuối cùng bạn nữ đã chủ động gọi đến tâm sự với anh T. từ đó được thuyết phục để đi đến bệnh viện chữa bệnh. Sau quá trình điều trị và hỗ trợ tâm lý, bạn ấy đã thay đổi, thoải mái hơn, dám chia sẻ thông tin với mọi người, và đạt các chỉ số điều trị rất tốt.
Ấn tượng sâu sắc hơn là kỷ niệm năm 2022. Sau khi xây dựng niềm tin, nhóm đã tiếp cận được một bạn trẻ tại huyện Yên Định (cũ). Anh T. đã bắt xe buýt lên trò chuyện và thuyết phục bạn ấy xét nghiệm. Khi phát hiện dương tính, nhóm đã động viên bạn đi điều trị. Quan trọng hơn, qua bạn ấy, nhóm đã khai thác các bạn tình, các mối quan hệ và phát hiện ra một chuỗi dương tính gồm 5 người. Nhóm đã giới thiệu đi điều trị thành công cả 5 trường hợp, cho thấy vai trò truy vết và can thiệp kịp thời vô cùng quan trọng.
Ông Phạm Hữu Hà trao đổi chuyên môn với anh T.
Ông Phạm Hữu Hà – Cán bộ Khoa phòng chống HIV/AIDS, CDC Thanh Hóa cho biết thêm, nhóm UNICORN Thanh Hóa do anh N. X. T. làm trưởng nhóm đã giúp cho CDC thực hiện tốt công tác giảm thiểu lây nhiễm HIV đặc biệt là nhóm LGBT. Nếu không có nhóm LGBT chúng tôi không thể tiếp cận được khách hàng, vai trò vô cùng quan trọng trong việc giảm tác hại của nhiễm HIV trong nhóm LGBT. Các bạn đã vượt qua rất nhiều khó khăn âm thầm cống hiến. Nếu không có tấm lòng vì cộng đồng không thể làm được.
"Những bước chân thầm lặng của anh T. và các thành viên không chỉ góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS, mà còn là ngọn lửa thắp lên hy vọng và cuộc sống mới cho hàng nghìn người có nguy cơ cao và người nhiễm HIV tại Thanh Hóa", ông Hà nhấn mạnh.
