Giải mã nguyên nhân sự lây lan mạnh mẽ của biến thể "Omicron tàng hình"

Các nhà khoa học tại Hiệp hội Massachusetts về nghiên cứu ứng phó dịch bệnh (MassCPR) thuộc Đại học Y Harvard (Mỹ) đã tìm hiểu để xác định liệu biến thể phụ "tàng hình" BA.2 của Omicron có lây lan dễ dàng hơn ở những người được cho là đã có miễn dịch từ việc tiêm phòng COVID-19 hoặc lây nhiễm tự nhiên hay không. Nhóm nghiên cứu cũng tìm hiểu khả năng BA.2 né tránh vaccine tốt hơn so với biến thể phụ BA.1 xuất hiện trước đó.

Cả hai "đại biến phụ" Omicron này đều có một lõi chung là đột biến gen. Nhưng mỗi biến thể chỉ có một vài cái đột biến gen khác biệt. Ví dụ: BA.2 thiếu một đột biến thuộc về các phiên bản khác của Omicron, giúp dễ dàng phân biệt chúng với biến thể Delta, do đó có biệt danh "tàng hình".

Các nhà dịch tễ học đang tìm hiểu xem BA.1 và BA.2 cạnh tranh thế nào trong một cuộc đua lây nhiễm cho người và biến thể nào đang chiến thắng. Việc nghiên cứu sự tiến hóa của virus này không chỉ muốn biết kết quả ganh đua giữa các biến thể mà còn là lý do tại sao. Khi các nhà học hiểu rõ hơn về cách các đột biến riêng lẻ thay đổi hành vi của virus họ có thể chuẩn bị tốt hơn cho lần chuyển gen tiếp theo của nó.

Hiện tại, BA.2 đang vượt mặt BA.1 ở Vương quốc Anh và có thể liên quan đến sự hồi sinh của COVID-19 ở quốc gia này và các quốc gia châu Âu khác.

BA.1 vẫn là loại coronavirus chiếm ưu thế ở Mỹ kể từ khi xuất hiện hồi đầu tháng Giêng. Nhưng BA.2 hiện chiếm 23,1% các ca nhiễm coronavirus mới ở Mỹ, theo ước tính của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC). Một tuần trước đó, BA.2 chiếm 13,7% các ca nhiễm trùng ở Mỹ và chỉ 7,1% vào tuần trước đó.

Với sự hiểu biết ngày càng tăng của các nhà khoa học về hành vi của coronavirus SARS-CoV-2, cũng như vị trí của các đột biến của các biến thể, danh sách các thuộc tính tiềm năng có thể giải thích cho sự thành công của các biến thể đã được thu hẹp lại thành hai phạm vi chính: né tránh miễn dịch và khả năng truyền.

Nếu virus đã trở nên tốt hơn trong việc trốn tránh sự bảo vệ do nhiễm trùng tự nhiên hoặc vaccine, thì nó có thể sẽ tăng số lượng bằng cách lây nhiễm cho những người được cho là có khả năng miễn dịch. Và nếu trường hợp đó xảy ra, có thể cần tiêm phòng rộng hơn, tiêm nhắc lại hoặc cần đến vaccine cải tiến.

Nhưng nếu không phải vậy thì lời giải thích có lý nhất lại là virus đã cải thiện khả năng lây lan và có thể làm được điều đó bằng nhiều cách. Có lẽ coronavirus gây ra nhiều bệnh nhiễm trùng không triệu chứng hơn, vì vậy những người bị nhiễm bệnh tiếp tục sinh hoạt như bình thường và lây nhiễm cho người khác. Hoặc virus tồn tại lâu hơn trong không khí và có nhiều cơ hội tìm thấy vật chủ mới hơn. Hay virus tự thiết lập dễ dàng hơn ở mũi và miệng vật chủ, nơi có nhiều khả năng lây lan sang các nạn nhân mới.

Omicron được biết là đã tìm ra cách để loại bỏ khả năng phòng vệ miễn dịch của những người được tiêm chủng dễ dàng hơn so với coronavirus ban đầu xuất hiện từ Vũ Hán, Trung Quốc và các biến thể Alpha và Delta sau này. Omicron cũng gây giảm hiệu quả của phương pháp điều trị COVID-19 bằng cách bắt chước hệ thống miễn dịch.

Các nhà nghiên cứu đã điều tra xem liệu biến thể phụ BA.2 có cải thiện thêm khả năng tránh vaccine của BA.1 hay không. Họ đã tuyển chọn 24 người khỏe mạnh và lấy mẫu máu của các tình nguyện viên ba lần: sau khi nhận hai liều vaccine Pfizer-BioNTech; sáu tháng sau khi khả năng miễn dịch được biết là đã suy yếu và hai tuần sau khi nhận được một mũi tiêm nhắc lại.

Trong một phòng thí nghiệm, các nhà khoa học lấy huyết tương của những người nhiễm coronvirus Vũ Hán ban đầu, cũng như nhiễm biến thể BA.1 và BA.2, và đo phản ứng kháng thể trung hòa.

Các nhà khoa học nhận thấy rằng sau hai và ba liều vaccine, BA.2 tốt hơn BA.1 một chút trong việc vượt qua hệ thống miễn dịch của những người được tiêm chủng. Ở những đối tượng đã tiêm ba liều vaccine mức độ của các kháng thể trung hòa - các protein miễn dịch ngăn chặn sự lây nhiễm - chống lại BA.1 cao hơn khoảng 40% so với mức độ chống lại BA.2.

Điều đó nghe có vẻ như là một sự khác biệt lớn, nhưng thực tế không phải vậy - Tiến sĩ Dan Barouch của Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess (Mỹ), một trong những nhà khoa học tham gia nghiên cứu trên cho biết.

"Đây là những thay đổi rất khác so sự thay đổi giữa biến thể Alpha và Delta, hoặc khi Omicron vượt qua Delta. Đó là sự khác biệt 20 và 40 lần. Chúng tôi thực sự đang nói về các thứ tự khác biệt về độ lớn trong việc vô hiệu hóa các kháng thể" – tiến sĩ Barouch cho biết.

Theo các nhà khoa học, kết quả trên có nghĩa là nếu một nhóm gồm những người đã tiêm 2 hoặc 3 mũi vaccine tham dự một bữa tiệc có cả người nhiễm BA.1 và người nhiễm BA.2, sau khoảng một tuần, số người nhiễm BA.2 sẽ chiếm nhiều hơn. Nếu bữa tiệc đó có người nhiễm chủng gốc virus SARS-CoV-2 và người nhiễm biến thể Omicron, số người nhiễm Omicron sẽ trở nên áp đảo.

Tiến sĩ Dan Barouch, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết thực chất biến thể BA.2 không thúc đẩy khả năng lây lan của Omicron ở những người đã tiêm chủng. Tuy nhiên, cùng với sự lưu hành biến thể phụ BA.1, khả năng này có thể xảy ra.

Tuy nhiên, có một số tin tức khá tốt khác, mặc dù chỉ là sơ bộ. Trong một thử nghiệm với 8 người gần đây đã bị nhiễm biến thể Omicron và BA.1 được cho là thủ phạm, hầu hết trong số họ đều có mức kháng thể cao chống lại biến thể BA.2. Chỉ có 1 người - đối tượng chưa được tiêm phòng, người mới bị nhiễm trùng - thiếu các kháng thể cần thiết để ngăn ngừa tái nhiễm.

Phát hiện đó cho thấy rằng đối với nhiều người Mỹ được tiêm chủng bị mắc COVID-19 trong thời gian qua, loại "Omicron tàng hình" BA.2 không có khả năng gây ra một làn sóng ca bệnh đột phá mới.

Do đó, các nhà khoa học nói rằng khả năng BA.2 loại bỏ BA.1 "liên quan đến việc tăng khả năng lây truyền hơn là tăng cường khả năng thoát miễn dịch".

Đó mới chỉ là sự khởi đầu của nghiên cứu trên, không phải là kết thúc. Các nhà khoa học muốn khám phá chính xác cách thức BA.2 hoạt động như thế nào để làm cho bản thân nó có khả năng truyền nhiễm tốt hơn BA.1 – vốn đã có tính lây nhiễm cao.