Dinh dưỡng hợp lý luôn được xem là "chìa khóa vàng" bảo vệ sức khỏe của bà mẹ và trẻ nhỏ. Đặc biệt, trong giai đoạn mang thai và những năm đầu đời. Chế độ dinh dưỡng không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất, trí tuệ của trẻ mà còn quyết định đến sức khỏe lâu dài của cả hai thế hệ. Các chuyên gia dinh dưỡng đã nhấn mạnh, đây là thời kỳ quan trọng nhất để phòng ngừa suy dinh dưỡng, nâng cao tầm vóc và cải thiện chất lượng dân số.
Dinh dưỡng hợp lý trong thai kỳ
Khi mang thai, nhu cầu năng lượng và vi chất dinh dưỡng của người mẹ tăng cao để vừa duy trì các hoạt động sống, vừa nuôi dưỡng thai nhi. Chế độ ăn hợp lý giúp thai nhi phát triển cân đối, đồng thời giữ gìn sức khỏe bà mẹ trong suốt thai kỳ.
Một chế độ ăn khoa học cần đảm bảo đủ 4 nhóm chất: bột đường, đạm, béo, vitamin và khoáng chất. Các nghiên cứu dinh dưỡng cho thấy, phụ nữ mang thai cần đặc biệt chú trọng bổ sung sắt, axit folic, vitamin A, canxi và kẽm. Đây là những chất có vai trò quyết định trong phòng chống thiếu máu, ngăn ngừa sảy thai, sinh non, băng huyết cũng như đảm bảo sự hình thành não bộ và xương cho thai nhi.
Chế độ ăn hợp lý giúp thai nhi phát triển cân đối, đồng thời giữ gìn sức khỏe bà mẹ trong suốt thai kỳ.
Thực tế, nhiều bà mẹ ở vùng khó khăn có thói quen kiêng khem quá mức, chỉ ăn cơm muối, bỏ qua cá, thịt, trứng hay dầu mỡ. Điều này khiến cơ thể thiếu năng lượng và vi chất, dẫn tới suy dinh dưỡng mẹ và trẻ sơ sinh nhẹ cân. Tài liệu dinh dưỡng khẳng định, cần ăn đa dạng, không loại bỏ nhóm thực phẩm nào, đồng thời thêm dầu mỡ để hấp thu tốt các vitamin tan trong chất béo như A, D, E, K.
Ngoài ra, việc ăn uống hợp lý trong thai kỳ cũng giúp bà mẹ có đủ sữa sau sinh. Một cơ thể được chăm sóc đầy đủ sẽ phục hồi nhanh hơn, tránh mệt mỏi và suy nhược, đồng thời tạo nền tảng sức khỏe tốt để nuôi con bằng sữa mẹ.
Dinh dưỡng hợp lý cho trẻ dưới 5 tuổi
Những năm đầu đời là giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ nhất của trẻ, cũng là "cửa sổ cơ hội vàng" để can thiệp dinh dưỡng. Một chế độ ăn hợp lý giúp trẻ phát triển chiều cao, cân nặng, trí tuệ và khả năng miễn dịch.
6 tháng đầu đời: Trẻ cần được bú mẹ sớm ngay sau sinh và bú hoàn toàn bằng sữa mẹ. Sữa non là nguồn dinh dưỡng quý giá, giàu kháng thể giúp trẻ chống lại bệnh tật. Việc bỏ sữa non, cho trẻ uống nước cơm, nước cháo loãng hay nước lá – như một số tập tục lạc hậu – là sai lầm khiến trẻ dễ bị suy dinh dưỡng và nhiễm bệnh.
Giai đoạn ăn bổ sung (6–24 tháng): Khi bước vào tuổi ăn dặm, trẻ cần khẩu phần đủ 4 nhóm chất dinh dưỡng. Tài liệu khuyến cáo, không nên cho trẻ dùng thực phẩm công nghiệp như mì tôm, cháo ăn liền, bánh kẹo ngọt vì nghèo dinh dưỡng, nhiều muối, chất béo xấu và phụ gia. Thay vào đó, cần ưu tiên thực phẩm tươi sống, rau xanh, quả chín, trứng, cá, đậu đỗ… chế biến phù hợp.
Từ 2–5 tuổi: Đây là giai đoạn nhu cầu canxi, sắt, kẽm và vitamin D rất cao để phát triển xương, răng và hệ miễn dịch. Sữa và các chế phẩm từ sữa như sữa chua, phô mai đóng vai trò quan trọng vì giàu đạm, canxi dễ hấp thu. Rau xanh đậm và quả chín cũng là nguồn cung cấp vitamin A, C tự nhiên, giúp trẻ sáng mắt, tăng sức đề kháng.
Trẻ cần được bú mẹ sớm ngay sau sinh và bú hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời.
Chế độ dinh dưỡng hợp lý không chỉ là "ăn đủ no" mà còn phải ăn đúng, ăn đa dạng và cân đối. Việc hạn chế dầu mỡ, rau xanh hay các loại quả chín đều làm mất đi cơ hội hấp thu vi chất quan trọng, khiến trẻ dễ mắc bệnh nhiễm trùng, còi xương, thiếu máu.
Lợi ích lâu dài của dinh dưỡng hợp lý
Việc bảo đảm chế độ dinh dưỡng khoa học cho bà mẹ mang thai và trẻ dưới 5 tuổi mang lại nhiều lợi ích to lớn:
Giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng bào thai, sinh non, tử vong sơ sinh.
Nâng cao cân nặng và chiều dài khi sinh, tạo nền tảng cho sự phát triển sau này.
Giúp trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh, ít mắc bệnh nhiễm trùng, tiêu chảy hay viêm đường hô hấp.
Phòng ngừa thừa cân, béo phì và các bệnh mạn tính không lây về sau như tim mạch, tiểu đường, huyết áp cao.
Tạo nền tảng cho sự phát triển trí tuệ, học tập tốt hơn, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tương lai.
Dinh dưỡng hợp lý trong thai kỳ và giai đoạn đầu đời của trẻ nhỏ là yếu tố quyết định đến sức khỏe cả đời người. Với bà mẹ, đó là sự chuẩn bị tốt nhất để có một thai kỳ an toàn, một cơ thể khỏe mạnh và đủ sữa nuôi con. Với trẻ dưới 5 tuổi, đó là chìa khóa để phát triển toàn diện, vươn tới tầm vóc và trí tuệ tối ưu.
Các chuyên gia dinh dưỡng nhấn mạnh: ăn đa dạng, đủ chất, không kiêng khem, tận dụng thực phẩm tươi sẵn có tại địa phương chính là con đường đơn giản và hiệu quả nhất để phòng chống suy dinh dưỡng, nâng cao sức khỏe mẹ và bé. Đây không chỉ là lợi ích của từng gia đình mà còn là giải pháp bền vững để nâng cao chất lượng dân số và tương lai của đất nước.
