Nghề làm mật mía ở xã Thọ Điền (huyện Vũ Quang, Hà Tĩnh) có từ lâu và được người dân duy trì đến ngày nay. Hiện nay toàn xã có khoảng 140 hộ lưu giữ nghề truyền thống này. Cuối tháng 10 âm lịch hàng năm là thời điểm người dân tất bật, hối hả chuẩn bị hàng phục vụ thị trường dịp Tết.
Mía là nguyên liệu chính để làm nên sản phẩm. Mía sau khi thu hoạch về được người dân rửa sạch sẽ, cột thành từng bó.
Cách đây vài ba năm, người dân còn phải dùng sức trâu, bò để kéo quay che. Nhưng những năm gần đây, nhiều gia đình đã đầu tư máy ép chạy bằng điện nên việc ép mật cũng đỡ vất vả mà đảm bảo vệ sinh hơn.
Chị Dân (chủ cơ sở sản xuất mật mía ở thôn 6, xã Thọ Điền) cho biết, năm nay gia đình chị thu mua khoảng 600-700 tấn nguyên liệu, cho sản phẩm khoảng 60-70 tấn mật mía cung ứng ra thị trường.
Về quy trình nấu mật, chị Dân chia sẻ, sau khi ép mía xong cho nước vào chảo để nấu. Quá trình này phải túc trực thường xuyên để vớt hết bọt đất đổ đi. Khi nước mía sôi, cho vào thùng lắng cặn, khoảng 2-4 tiếng sau khi cặn lắng xuống thì xả lại chảo thông qua lớp lọc rồi nấu thành mật.
"Nghề làm mật mía rất vất vả, muốn mật ngon phải đứng “canh” chảo trong nhiều giờ, đảo liên tục và đều tay, khi mật sôi thì vớt váng mật, nếu không chú ý mật sẽ bị cháy có màu đen và không được thơm ngon.", chị Dân cho hay.
Khi nước mía chuyển sang màu nâu đen, sền sệt thì công đoạn nấu mật coi như hoàn tất. Người dân sẽ đổ mật vào thùng nhựa hoặc nồi lớn khoảng 1 tiếng cho mật cô đọng lại, lớp bọt sẽ nổi lên và vớt đi.
Hiện tại được bán với giá cả giao động từ 50-60 nghìn đồng/lít, dịp cận Tết thường rất khan hiếm hàng đôi khi giá bán tăng lên 70 nghìn đồng/lít.
Với truyền thống của làng nghề cộng với sự cần cù chịu khó, không ngừng đổi mới phương thức sản xuất, người dân Thọ Điền đang từng bước tạo ra những sản phẩm đạt chất lượng tốt, vừa đáp ứng được nhu cầu của khách hàng, vừa tăng nguồn thu nhập cho bà con.
Ông Phạm Quang Tùng, Phó Chủ tịch UBND xã Thọ Điền cho biết, nghề làm mật mía giúp người dân địa phương xóa đói giảm nghèo. Nếu so với cây hoa màu như lúa, ngô, lạc… thì thu nhập từ làm mật mía cao hơn khoảng 4 lần và đầu ra ổn định hơn.
"Do chất lượng mía với thổ nhưỡng nơi đây khiến mật mía có mùi thơm hấp dẫn, màu sắc đẹp mắt, nên được nhiều người ưa chuộng. Ngày Tết, người dân thường dùng mật để nấu chè, làm bánh kẹo, pha vào nước chè, chấm bánh chưng", ông Tùng cho hay.
Trong những ngày Tết cổ truyền, người Việt thường dùng mật mía để chấm bánh chưng, nấu chè, nấu bánh trôi, bánh gai… Các xưởng bánh kẹo thì cần nguồn mật lớn để làm nguyên liệu. Bởi thế, đến hẹn lại lên, cứ vào dịp cuối năm "thủ phủ" mật mía Thọ Điền lại rộn ràng hơn bao giờ hết. Không khí Tết như đến sớm hơn ở vùng miền núi này.
