Rối loạn tâm thần – rào cản lớn trong điều trị bệnh mạn tính

Khi tinh thần suy sụp, người bệnh dễ bỏ thuốc, ngại tái khám, thậm chí phủ nhận bệnh. Nhận diện sớm và can thiệp kịp thời rối loạn tâm thần chính là chìa khóa để cải thiện tuân thủ điều trị và nâng cao chất lượng sống.

Tỷ lệ rối loạn tâm thần ở bệnh nhân mạn tính đáng báo động

Nhiều nghiên cứu cho thấy, khoảng 20–25% bệnh nhân tiểu đường type 2 có triệu chứng trầm cảm. Ở bệnh nhân tim mạch, con số này dao động 15–30%. Với bệnh nhân ung thư, tỷ lệ có thể lên tới một phần ba.

Trầm cảm, lo âu hay rối loạn sự thích ứng khiến người bệnh mệt mỏi, bi quan, mất động lực sống. Hệ quả là họ bỏ quên việc uống thuốc, không duy trì chế độ ăn uống, lười tập luyện. Một vòng luẩn quẩn hình thành: bệnh cơ thể nặng hơn → tinh thần sa sút → tuân thủ điều trị càng kém.

Khi tâm thần trở thành "điểm nghẽn" trong tuân thủ

Một bệnh nhân nữ 60 tuổi tăng huyết áp nhiều năm chia sẻ: bà thường xuyên quên uống thuốc, không phải vì thiếu hiểu biết, mà vì mất ngủ và tâm trạng buồn chán. Sau khi khám chuyên khoa tâm thần, bà được chẩn đoán trầm cảm và điều trị phối hợp. Từ đó, việc tuân thủ thuốc tim mạch cải thiện rõ rệt.

Một trường hợp khác là ông T., 55 tuổi, bệnh nhân tiểu đường. Do lo lắng quá mức về biến chứng, ông thường tự ý ngừng thuốc hoặc đi khám nhiều nơi để "xác nhận lại". Sau khi được tư vấn và điều trị rối loạn lo âu, ông mới dần yên tâm và kiên trì điều trị.

Ở mức nặng hơn, bệnh nhân tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực có thể phủ nhận tình trạng bệnh cơ thể, từ chối điều trị hoặc hành vi bốc đồng khiến việc quản lý bệnh mạn tính trở nên bất khả thi.

Mối quan hệ bác sĩ – bệnh nhân cũng bị ảnh hưởng

Rối loạn tâm thần khiến bệnh nhân dễ mất kiên nhẫn, thiếu niềm tin, bỏ dở điều trị giữa chừng. Điều này làm bác sĩ gặp khó khăn trong việc theo dõi, điều chỉnh phác đồ. Khi niềm tin y học bị lung lay, mọi nỗ lực điều trị cơ thể đều khó đạt hiệu quả.

Cần phối hợp đa ngành để phá vỡ vòng luẩn quẩn

1. Sàng lọc sớm tại tuyến điều trị bệnh mạn tính

Bác sĩ nội khoa cần chú ý nếu bệnh nhân hay bỏ hẹn, quên thuốc, than phiền mệt mỏi, lo lắng quá mức. Các công cụ đơn giản như PHQ-9 (sàng lọc trầm cảm) hay GAD-7 (sàng lọc lo âu) có thể áp dụng ngay tại phòng khám. Việc này không mất nhiều thời gian nhưng giúp phát hiện kịp thời để chuyển bệnh nhân tới chuyên khoa tâm thần.

2. Gia đình đồng hành

Người thân cần nhắc nhở, theo dõi việc uống thuốc, đồng hành trong tái khám, tạo không khí động viên thay vì trách móc. Sự hỗ trợ kiên nhẫn của gia đình chính là động lực quan trọng giúp người bệnh duy trì điều trị.

3. Liệu pháp tâm lý và xã hội

Tư vấn tâm lý, trị liệu nhóm hoặc giáo dục sức khỏe tinh thần giúp bệnh nhân học cách quản lý stress, chấp nhận bệnh mạn tính và xây dựng thái độ hợp tác. Những chương trình quản lý bệnh mạn tính có tích hợp yếu tố tâm thần cho thấy tỷ lệ tuân thủ thuốc tăng lên đáng kể, đồng thời giảm số lần nhập viện vì biến chứng.

4. Thuốc tâm thần khi cần thiết

Các thuốc chống trầm cảm thế hệ mới, thuốc giảm lo âu liều thấp hoặc ổn định khí sắc có thể cải thiện trạng thái tinh thần, từ đó gián tiếp nâng cao tuân thủ điều trị bệnh cơ thể. Điều quan trọng là phải lựa chọn thuốc phù hợp, ít tương tác với phác đồ đang dùng cho bệnh lý mạn tính.

Lời khuyên thiết thực cho người bệnh

• Đừng xem nhẹ cảm giác buồn chán, lo âu hay mất ngủ kéo dài. Đó có thể là dấu hiệu rối loạn tâm thần.

• Hãy chia sẻ thật với bác sĩ về tinh thần, không chỉ về bệnh cơ thể.

• Gia đình nên quan sát, nếu thấy người bệnh thường xuyên quên thuốc, ngại tái khám, cần động viên đi khám tâm thần sớm.

• Người bệnh có thể tham gia các hoạt động nhẹ như đi bộ, yoga, đọc sách, gặp gỡ bạn bè để cải thiện tâm trạng.

Rối loạn tâm thần không chỉ làm khổ người bệnh mà còn là rào cản lớn trong quản lý bệnh mạn tính. Để phá vỡ vòng luẩn quẩn này, cần phối hợp đa ngành: bác sĩ thể chất – bác sĩ tâm thần – gia đình – cộng đồng. Chỉ khi cả thân thể và tinh thần được quan tâm, người bệnh mới có cơ hội sống khỏe và an vui.

Nhận diện sớm, can thiệp kịp thời và phối hợp đa ngành là giải pháp tối ưu để phá vỡ vòng luẩn quẩn giữa bệnh lý cơ thể và sức khỏe tinh thần. Với cách tiếp cận toàn diện, người bệnh không chỉ được chăm sóc thân thể mà còn được bảo vệ sức khỏe tâm hồn, yếu tố không thể thiếu để nâng cao chất lượng cuộc sống.

Thông tin hỗ trợ

Bệnh viện Tâm thần Hà Nội

📍 Địa chỉ: Số 30, Ngõ 467, Đường Nguyễn Văn Linh, Phường Phúc Lợi, Hà Nội

📞 Hotline: 0967 301 616

🌐 Website: http://benhvientamthanhanoi.com

Bệnh viện Tâm thần Hà Nội