Với nguồn tài nguyên cây thuốc phong phú, đặc biệt tại khu vực Ba Vì, Hà Nội đang tích cực triển khai các giải pháp nhằm khai thác, phát triển dược liệu dưới tán rừng. Đây là hướng đi kép, vừa góp phần bảo tồn "kho báu" thiên nhiên, vừa tạo sinh kế ổn định, nâng cao thu nhập cho cộng đồng người dân tộc thiểu số.
Từ bao đời nay, cộng đồng người Dao, người Mường sinh sống quanh núi Ba Vì đã có truyền thống sử dụng các loại cây dược liệu bản địa như: tam thất, diệp hạ châu, huyết rồng, hà thủ ô đỏ... để điều chế thuốc nam.
Khu vực Ba Vì được ví như một "kho báu" tự nhiên với hơn 500 loài cây thuốc quý hiếm. Ảnh: Ngọc Ánh
Khu vực Ba Vì được ví như một "kho báu" tự nhiên với hơn 500 loài cây thuốc quý hiếm. Tuy nhiên, hoạt động khai thác trong thời gian qua còn tự phát, thiếu quy hoạch, dẫn đến nguy cơ suy kiệt hoặc biến mất của nhiều loài. Đáng lo ngại, khoảng 80% hộ dân tại các làng nghề ở Ba Vì vẫn trồng, sơ chế, sử dụng dược liệu theo phương thức truyền thống, thiếu sự hỗ trợ về khoa học, kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc và liên kết tiêu thụ, khiến giá trị kinh tế mang lại chưa tương xứng với tiềm năng.
Trước thực trạng đó, việc áp dụng các quy định mới về quản lý lâm nghiệp đã tạo khuôn khổ pháp lý quan trọng, thúc đẩy phát triển ngành dược liệu theo hướng quy hoạch, kiểm soát và gắn chặt với bảo tồn rừng. Các chính sách này giúp người dân, đặc biệt là các xã quanh núi Ba Vì, yên tâm hơn trong việc bảo tồn, nuôi trồng và thu hoạch cây dược liệu hợp pháp trong rừng.
Tuy nhiên, để các chủ trương đi vào cuộc sống, nhiều địa phương có rừng tại Hà Nội cho rằng cần có định hướng cụ thể hơn về quy hoạch cây dược liệu gắn với rừng, cũng như xây dựng danh mục cây trồng đặc thù theo vùng. Vùng núi Ba Vì với độ ẩm cao, khí hậu mát mẻ quanh năm là điều kiện lý tưởng để phát triển cây thuốc nam. Hiện tại, do sản xuất còn manh mún, thiếu đầu ra ổn định, người dân mong có chính sách hỗ trợ liên kết với doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ để hình thành chuỗi giá trị khép kín.
Về phía cơ quan quản lý, ông Nguyễn Tiến Lâm, Phó Chi cục trưởng phụ trách Chi cục Kiểm lâm Hà Nội, thông tin Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã chỉ đạo các xã có rừng tổ chức tuyên truyền, phổ biến các quy định mới tới người dân. Đồng thời, các xã có rừng phải rà soát, đề xuất các loài cây dược liệu phù hợp với điều kiện sinh thái và thị trường, triển khai chính sách hỗ trợ sản xuất.
Các địa phương được khuyến khích đề xuất mô hình hợp tác xã trồng cây dược liệu, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định gắn với các doanh nghiệp, cơ sở chế biến tại chỗ hoặc tại cụm công nghiệp gần rừng. Giải pháp này nhằm nâng cao giá trị sản phẩm, đồng thời giảm rủi ro thương mại cho người trồng.
Theo ông Nguyễn Mạnh Phương, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, 25 xã có rừng của Thành phố sở hữu lợi thế lớn về vị trí thị trường, sự hiện diện của các viện nghiên cứu dược liệu và vùng đệm rừng phong phú. Nếu được khai thác bài bản, cây dược liệu hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm chủ lực OCOP, gắn với du lịch sinh thái và phục hồi rừng bền vững.
Ông Phương cũng lưu ý, chính sách chỉ là điều kiện cần; điều kiện đủ quan trọng là phải tổ chức lại sản xuất, thiết lập sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân – hợp tác xã – doanh nghiệp – nhà khoa học. Cùng với đó, việc thành lập quỹ hỗ trợ phát triển cây dược liệu là cần thiết để tạo lực đẩy ban đầu, giúp việc khai thác, phát triển cây dược liệu gắn với rừng đạt được tính bền vững cao nhất.
