Tiềm năng quốc gia và xu thế thị trường
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có đến 80% dân số toàn cầu sử dụng thảo dược để chăm sóc và bảo vệ sức khỏe, khẳng định xu hướng tiêu dùng sản phẩm từ tự nhiên ngày càng tăng. Việt Nam được xem là một trong những trung tâm đa dạng sinh học của thế giới, với điều tra nguồn gen dược liệu hiện có 5.117 loài.
Đáng chú ý, chúng ta có nhiều loài dược liệu quý đã được thế giới công nhận, như Sâm Ngọc Linh, Thông đỏ, Hoa hòe, Trinh nữ hoàng cung và Giảo cổ lam. Tổng giá trị thị trường nội địa của ngành dược liệu nước ta sử dụng hàng năm ước tính vượt 400 triệu USD.
PGS.TS Trần Văn Ơn – nguyên Trưởng Bộ môn Thực vật, Trường Đại học Dược Hà Nội, nhận định Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển dược liệu thành một ngành công nghiệp có năng suất cao, không chỉ phục vụ sức khỏe cộng đồng mà còn góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói giảm nghèo cho người dân vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Dược liệu đã trở thành nguyên liệu sản xuất đa dạng các sản phẩm từ thuốc chữa bệnh, thực phẩm bảo vệ sức khỏe đến hóa mỹ phẩm.
Việt Nam được xem là một trong những trung tâm đa dạng sinh học của thế giới, với điều tra nguồn gen dược liệu hiện có 5.117 loài. Ảnh: Bình Trần
Mặc dù có tiềm năng lớn, các chuyên gia đều chỉ ra nhiều điểm yếu khiến ngành dược liệu Việt Nam chưa khai thác hết giá trị. PGS.TS Trần Văn Ơn cho rằng, ngành vẫn chủ yếu dừng lại ở khai thác thô, giá trị gia tăng thấp, chưa tạo ra sức cạnh tranh mạnh mẽ trên thị trường quốc tế. Những khó khăn tồn tại xuyên suốt chuỗi giá trị bao gồm sản lượng không đồng đều, thiếu sự đồng bộ các tiêu chuẩn chất lượng và đặc biệt là thiếu công nghệ lõi chiết xuất.
TS. Trần Minh Ngọc – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền (Bộ Y tế) nhận định việc triển khai chính sách tại địa phương còn nhiều hạn chế, với nguồn lực đầu tư chưa tương xứng. Mô hình sản xuất chủ yếu mang tính tự phát, nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết và thiếu thông tin về nhu cầu thị trường quốc tế. Việc hạn chế đầu tư cho nghiên cứu về độ an toàn và hiệu quả khiến nhiều sản phẩm dược liệu nội địa chưa đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế.
Đồng quan điểm, TS. Hà Thị Loan – Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ Sinh học TP. Hồ Chí Minh, khẳng định Việt Nam hiện chưa có doanh nghiệp nào tham gia hiệu quả vào thị trường lớn dược liệu toàn cầu. Kim ngạch xuất khẩu vẫn đang ở mức khiêm tốn. Bà nhấn mạnh tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, phân tán và thiếu hệ thống kiểm soát chất lượng khiến sản phẩm đầu ra chưa đồng đều, khó đảm bảo các chỉ tiêu kỹ thuật theo yêu cầu của thị trường nhập khẩu.
Để khắc phục, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách đặc thù, trọng tâm là Nghị quyết số 20 (2017) và Nghị quyết số 81 (2023) về quy hoạch, ưu tiên hình thành các vùng trồng chuyên canh và xây dựng chuỗi liên kết. Một điểm nhấn quan trọng là Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, tạo cú hích về nguồn vốn và cơ chế để hình thành hệ thống chuỗi giá trị dược liệu quý, góp phần nâng cao thu nhập và giảm nghèo bền vững cho đồng bào vùng cao.
Chiến lược đột phá từ công nghệ và liên kết thị trường
Để gia tăng khả năng cạnh tranh và mở rộng thị phần quốc tế, các chuyên gia đề xuất Việt Nam cần tập trung vào các giải pháp chiến lược. Đó là xây dựng vùng trồng chuyên canh quy mô lớn được quy hoạch tập trung, có sự quản lý chất lượng đồng bộ và tuân thủ các yêu cầu truy xuất nguồn gốc, kiểm soát từ khâu trồng trọt đến thu hái theo tiêu chuẩn quốc tế như GACP-WHO.
Cần thúc đẩy mô hình chuỗi giá trị khép kín từ vùng trồng đến chế biến sâu và tiêu thụ, đồng thời phát triển các trung tâm kiểm định chất lượng dược liệu và hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế.
Cuối cùng, việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về cây dược liệu và có chiến lược bài bản để xây dựng thương hiệu thảo dược Việt trên thị trường quốc tế là bước đi then chốt để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
