Tại hội thảo, bà Trần Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) nhấn mạnh: Qua 5 năm triển khai chương trình môi trường không khói thuốc lá, tại nhiều tỉnh đã đạt được kết quả tốt. Nhiều điểm sáng của các tỉnh, chỉ số về vấn đề hút thuốc lá ở công cộng có tín hiệu tích cực, tỷ lệ phơi nhiễm khói thuốc lá ở gia đình, công cộng giảm từ 3-13%
Bà Trần Thị Trang cũng thông tin đây là đầu tiên hội thảo về mô hình không khói thuốc có sự tham gia của ban kiểm soát Qũy phòng chống tác hại của thuốc lá.
“Kể từ khi Luật phòng chống tác hại của thuốc lá được ban hành vào năm 2012, công tác này đã có sự hỗ trợ về nguồn lực tài chính và kỹ thuật. Sau hơn 5 năm hoạt động, Qũy phòng chống tác hại của thuốc lá đã cung cấp nguồn lực vững chắc và dồi dào cho các địa phương. Đây là một điểm sáng trong chương trình phòng chống tác hại của thuốc lá thời gian qua. Việc thực thi môi trường không khói thuốc được đẩy mạnh triển khai ở nhiều địa phương góp phần bảo vệ người không hút thuốc có môi trường trong lành”- Phó Vụ trưởng Trần Thị Trang đánh giá
Cũng theo bà Trần Thị Trang chia sẻ, việc thực thi môi trường không khói thuốc lá tuy có nhiều tích cực nhưng vẫn còn những bất cập như việc triển khai không đồng đều ở các khu vực. Khối cơ sở giáo dục y tế làm tốt, trong khi đó tại các cơ sở như bến tàu xe, nhà hàng khách sạn chưa tốt…
Bên cạnh đó, việc triển khai thực thi môi trường không khói thuốc ở nhiều nơi còn phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn kinh phí cửa Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá cung cấp, nơi nào có kinh phí từ quỹ đầy đủ thì được thực hiện tốt, nơi không nhận dược sự hỗ trợ của quỹ phong trào vẫn chưa được đẩy mạnh."
"Hiện nay, có thêm một gánh nặng nữa trong công tác phòng chống tác hại của thuốc lá mới đó là tình trạng thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng) được sử dụng trong giới trẻ và người sử dụng thuốc lá"- Phó Vụ trưởng Trần Thị Trang thông tin
Vẫn còn khó khăn trong hoạt động thanh kiểm tra, giám sát thực thi môi trường không khói thuốc
Vấn đề khó xử phạt người hút thuốc tại nơi có quy định cấm là quan điểm chung của nhiều chuyên gia tại hội thảo, đại diện một số tỉnh thành cũng nêu lên thực tế, công tác thanh kiểm tra đặc biệt là xử phạt còn hạn chế. Thậm chí không ít đơn vị, chính lãnh đạo còn hút thuốc lá nên việc thực thi luật càng khó hơn. Khi kiểm tra, giám sát còn hiện tượng nể nang, chưa kiên quyết do đó chưa xử phạt được các trường hợp vi phạm. Tình trạng hút thuốc tại các địa điểm cấm tuy đã giảm nhưng vẫn còn tái diễn.
Bà Nguyễn Thị Thu Hương - Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá nêu lên thực trạng lực lượng thanh tra mỏng, cùng lúc phải phụ trách nhiều lĩnh vực, thanh tra các cấp chưa quan tâm việc thanh kiểm tra công tác phòng chống tác hại thuốc lá. Quỹ không được phép chi trả cho các hoạt động thanh kiểm tra việc thực hiện luật phòng chống tác hại thuốc lá, mà các địa phương tự chi trả kinh phí. Cũng vì vậy mà hoạt động thanh kiểm tra chưa được thường xuyên và gặp nhiều khó khăn trong quá trình phối hợp liên ngành.
Bà Nguyễn Yến Ngọc, Ban Kiểm soát, Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá cho biết thêm môt số lãnh đạo đơn vị cơ sơ chưa thực sự quan tâm đến thực hiện môi trường không khói thuốc, thực hiện không nghiêm khắc. Ít trường hợp cán bộ bị xử lý.
“Chế tài xử phạt người vi phạm hút thuốc lá tại địa điểm cấm hiện rất khó thực hiện. Lực lượng thanh tra, kiểm tra, xử phạt mỏng, thực hiện không thường xuyên trong khi ý thức tuân thủ quy định về địa điểm cấm hút thuốc của nhiều người còn thấp. Hành vi hút thuốc tại địa điểm cấm diễn ra rất nhanh, không có bằng chứng gây khó khăn trong việc xử phạt”- bà Ngọc phân tích.
Bên cạnh đó, kiến thức của người dân về địa điểm cấm hút thuốc chưa được chính xác, đầy đủ. Không biết những địa điểm nào cấm hút thuốc hoàn toàn trong nhà và khuôn viên, địa điểm nào cấm hút thuốc trong nhà.
Vì thế, cần tăng cường sự phối hợp liên ngành để triển khai công tác kiểm tra, giám sát. Do sự phức tạp khi thành lập đoàn liên ngành dành riêng cho hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá nói chung nên có thể kết hợp với lĩnh vực khác như phòng chống buôn lậu, an toàn thực phẩm, kiểm tra y tế…
Vấn đề xử phạt cũng cần có chế tài dễ thực hiện hơn, quyền xử phạt cần rộng hơn, thủ tục đơn giản hơn. Cần tăng mức phạt và công khai đối tượng bị phạt đối với các đơn vi vi phạm thực hiện môi trường không khói thuốc sau nhiều lần kiểm tra vẫn vi phạm.
Kinh nghiệm của Bắc Kinh trong thực hiện môi trường không khói thuốc
Tham luận tại hội thảo, ThS Đoàn Thu Huyền, Giám đốc Quốc gia tại Việt Nam Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá dẫn ví dụ về thực thi môi trường không khói thuốc khá hiệu quả tại Bắc Kinh, Trung Quốc. Theo đó, thành phố này triển khai ứng dụng Complaint Map trên điện thoại thông minh, người dân có thể chủ động báo cáo các hành vi vi phạm. Trong giai đoạn 10015-2016, trung bình có 400 phản ánh/1 tháng, giai đoạn tháng 8/2017-5/2018 con số này đã tăng lên 1.000 phản ánh trong một tháng. Cơ sơ vi phạm sẽ bị đánh dấu trên ứng dụng.
Đồng thời, Bắc Kinh cũng thiết lập mạng lưới tình nguyện viên lên đến 15.000 người (được hỗ trợ một phần phương tiện đi lại khi làm việc). Những tình nguyện viên này có nhiệm vụ đi kiểm tra bất kỳ cơ sở nào và hướng dẫn cơ sở cải thiện tình hình, kiểm tra lại (trong vòng 1 tuần), sẽ bỏ đánh dấu vi phạm trên ứng dụng. Nếu chủ cơ sở không hợp tác, họ cs thể báo cáo vi phạm trên điện thoại, trường hợp nghiêm trọng có thể gọi trực tiếp cho đường dây nóng xử lý.
Bắc Kinh cũng có cách tiếp cận mới khi tập trung vào trách nhiệm của chủ cơ sở: tiến hành thanh kiểm tra, không cho phép đặt gạt tàn và bất kỳ sản phẩm nào liên quan đến quảng cáo thuốc lá trong cơ sở, đặt các biển báo cấm hút thuốc và số điện thoai phản ánh vi phạm, Ths Huyền cho biết.
“Cũng giống như tại nhiều địa phương của Việt Nam, lực lượng thanh tra của thành phố này cũng mỏng, 110 người trực thuộc Đội thanh tra và giám sát y tế. Có hỗ trợ của Complaint Map để hỗ trợ xử phạt giúp xác định đúng mục tiêu. Năm 2017, lực lượng này nhận được hơn 11.000 cuộc điện thoại phản ánh, một nửa trong số đó là từ mạng lưới tình nguyện viên”- ThS Đoàn Thu Huyền thông tin
Hiện nay trên thế giới có 62 quốc gia quy định về môi trường không khói thuố lá hoàn toàn (bao phủ 22% dân số thế giới). Một số quốc gia mở rộng phạm vi địa điểm cấm hút thuốc lá sang các khu vực khác như ban công tại các chung cư (Phần Lan), công viên (Luxembourg, Malaysia và Singapore), hay các cơ sở lưu trú và địa điểm du lịch như tại Việt Nam…
Từ ngày 15/11/2020, mức phạt tiền với hành vi hút thuốc tại nơi bị cấm sẽ tăng lên từ 200.000-500.000 đồng thay vì mức 100.000-300.000 như hiện nay.
Chính phủ vừa ban hành Nghị định 117 về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế (Nghị định có hiệu lực thi hành từ ngày 15/11/2020) trong đó có vi phạm quy định về địa điểm cấm hút thuốc lá.
Cụ thể:
- Cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000 đồng đến 500.000 đồng đối với hành vi hút thuốc lá tại địa điểm có quy định cấm. Trường hợp hút thuốc lá trên tàu bay thực hiện theo quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hàng không dân dụng.
- Phạt tiền 3-5 triệu đồng đối với một trong các hành vi sau đây: Không có chữ hoặc biểu tượng “cấm hút thuốc lá” tại địa điểm cấm hút thuốc lá theo quy định của pháp luật; Không tổ chức thực hiện, hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện đúng quy định về cấm hút thuốc lá tại địa điểm thuộc quyền quản lý, điều hành.
- Phạt tiền 5-10 triệu đồng nếu nơi dành riêng cho người hút thuốc lá không có phòng và hệ thống thông khí tách biệt với khu vực không hút thuốc lá; không có dụng cụ chứa mẩu, tàn thuốc lá; không có biển báo tại vị trí phù hợp, dễ quan sát; không có thiết bị phòng cháy, chữa cháy.
