CBO: Cánh tay nối dài phá rào cản, tìm ca HIV trong cộng đồng

Phá vỡ rào cản tâm lý mà y tế công chưa chạm tới

Thực tế cho thấy, một trong những thách thức lớn nhất trong việc phát hiện ca nhiễm mới là tâm lý e ngại và sợ bị kỳ thị của các nhóm có hành vi nguy cơ cao (như nam quan hệ tình dục đồng giới - MSM, người tiêm chích ma túy, người chuyển giới). Nhiều người thà chấp nhận sống trong lo sợ chứ không dám bước chân đến các bệnh viện hay trung tâm y tế công lập vì sợ thủ tục rườm rà và trên hết là sợ lộ thông tin, bị phán xét.

Đây chính là khoảng trống mà các CBO đang làm rất tốt. Lợi thế lớn nhất của CBO là họ xuất thân từ chính cộng đồng. Các thành viên CBO thường là người trong cuộc, là thành viên của cộng đồng LGBT, hoặc người từng sử dụng ma túy... Hơn ai hết, họ hiểu rõ nỗi sợ và sự mặc cảm của khách hàng.

Dược sĩ Lê Tĩnh, một nhân viên tư vấn cộng đồng tại Hà Nội, lý giải rằng khách hàng tìm đến anh thay vì bệnh viện lớn chính là vì sự tiện lợi và bảo mật. Nhưng quan trọng hơn cả, họ tìm thấy ở đây sự đồng cảm và một môi trường không phán xét, điều mà họ lo sợ không có được ở nơi khác. Thay vì một phòng khám nghiêm túc, một căn gác sâu trong ngõ hay một tin nhắn qua mạng xã hội lại trở thành điểm tiếp cận y tế an toàn và hiệu quả.

Tiếp cận linh hoạt: Từ thực địa đến không gian mạng

Các CBO đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong việc tìm ca nhờ chiến lược tiếp cận linh hoạt. Họ không chờ khách hàng đến, mà chủ động tìm khách hàng ở nơi họ sinh hoạt. Nếu trước đây là các hoạt động tại thực địa, thì nay là các chiến dịch truyền thông phủ sóng trên mạng xã hội, các ứng dụng hẹn hò- nơi các nhóm nguy cơ cao tương tác nhiều nhất.

Từ các tương tác online, các CBO triển khai tư vấn, sàng lọc nguy cơ và cung cấp các bộ tự xét nghiệm (oral-test) hoặc mời khách hàng đến các cơ sở CBO để thực hiện xét nghiệm nhanh. Quy trình này diễn ra nhanh chóng, kín đáo và hoàn toàn miễn phí.

Hiệu quả của mô hình này được chứng minh bằng những con số cụ thể. Báo cáo từ Trung tâm Kiểm soát dịch bệnh (CDC) Thái Nguyên cho thấy trong 9 tháng đầu năm 2025, 6 nhóm CBO tại đây đã tiếp cận và tư vấn xét nghiệm cho hơn 3.500 khách hàng (bao gồm 2.501 MSM và 1.074 người tiêm chích ma túy). Từ đó, họ đã phát hiện 25 ca dương tính mới. Con số này, đặt trong bối cảnh lượng khách đến cơ sở y tế cố định sụt giảm, cho thấy nếu không có CBO, 25 ca nhiễm mới này có thể đã không được phát hiện, tiếp tục âm thầm lây nhiễm trong cộng đồng.

Mắt xích vàng trong chuỗi liên kết điều trị

Vai trò của CBO không chỉ dừng lại ở việc phát hiện ca dương tính. Họ chính là cầu nối quan trọng, thực hiện một nhiệm vụ tối quan trọng: chuyển gửi và kết nối điều trị.

Khi một ca xét nghiệm nhanh có phản ứng, các nhân viên CBO là người đầu tiên trấn an tâm lý, đồng hành và hỗ trợ khách hàng đến các cơ sở y tế (như TTYT quận, CDC tỉnh) để làm xét nghiệm khẳng định. Như tại Thái Nguyên, 23 trong số 25 ca dương tính do CBO phát hiện đã được chuyển gửi điều trị ARV thành công. Dược sĩ Lê Tĩnh cũng khẳng định rằng đa số các ca phát hiện mới hiện nay đều từ cộng đồng mà ra.

Không chỉ với ca dương tính, với các trường hợp âm tính nhưng có nguy cơ cao, CBO lại trở thành cầu nối cho y tế dự phòng. Họ tư vấn và chuyển gửi khách hàng đến các dịch vụ PrEP (Dự phòng trước phơi nhiễm HIV). Cũng trong báo cáo của CDC Thái Nguyên, các CBO đã chuyển gửi 69 khách hàng bắt đầu sử dụng PrEP.

Có thể nói, CBO đã hoàn thiện một chu trình khép kín: tiếp cận quần thể ẩn, sàng lọc phát hiện ca nhiễm mới, kết nối điều trị ARV cho người dương tính và kết nối dự phòng PrEP cho người âm tính. Họ đang làm chính xác vai trò của một cánh tay nối dài không thể thiếu, giúp ngành y tế vươn đến những nơi khó khăn nhất, góp phần then chốt trong việc đạt được mục tiêu 95-95-95 và tiến tới chấm dứt dịch AIDS tại Việt Nam.