Ung thư đầu cổ: Khi thói quen hằng ngày trở thành thảm họa

Mỗi năm, ước tính gần 890.000 ca ung thư đầu cổ mới và khoảng 450.000 ca tử vong trên toàn cầu, đứng trong nhóm 10 ung thư thường gặp nhất thế giới.

Thói quen tưởng chừng vô hại – hiểm họa khôn lường

Phần lớn ung thư đầu cổ có thể phòng tránh được vì xuất phát từ những thói quen lặp lại mỗi ngày:

- Thuốc lá (kể cả thuốc lào, thuốc nhai) và rượu bia.

- Nhai trầu/areca (betel quid).

- Nhiễm HPV ở họng miệng do quan hệ tình dục đường miệng không an toàn, không tiêm vắc xin.

- Virus EBV và khẩu phần nhiều đồ muối mặn kiểu truyền thống.

- Môi trường nghề nghiệp: Các chất độc hại xâm nhập qua đường hô hấp, niêm mạc mũi – họng – miệng -> tạo viêm mạn tính -> đột biến DNA -> dẫn đến loạn sản và ung thư như nghề thợ mộc, công nhân hóa chất, nhuộm vải, thợ hàn…

- Vệ sinh răng miệng kém, dinh dưỡng kém: thiếu hụt vitamin A, E, C, kẽm và các chất chống oxy hóa làm suy yếu hàng rào bảo vệ tế bào và hệ miễn dịch; Ăn ít rau quả tươi và trái cây làm giảm khả năng ngăn ngừa tổn thương DNA -> tăng nguy cơ ung thư.

Những dấu hiệu của cơ thể nghi ngờ triệu chứng của bệnh

Ung thư đầu cổ giai đoạn sớm dễ nhầm lẫn với viêm họng, nhiệt miệng hay viêm xoang. Hãy đi khám khi có một (hoặc nhiều) dấu hiệu sau kéo dài trên 2–3 tuần:

• Vết loét trắng hoặc đỏ trong miệng không rõ nguyên nhân, không lành sau nhiều ngày; chảy máu bất thường; răng lung lay, hàm sưng đau.

• Khàn tiếng dai dẳng, đau họng hoặc cảm giác vướng khi nuốt; đau tai không rõ nguyên nhân.

• Khó nuốt, khó thở, ho kéo dài; ngạt mũi một bên, chảy máu mũi lặp đi lặp lại.

• Hạch ở cổ to dần, không đau; sụt cân không chủ đích.

Vì sao "thói quen" lại nguy hiểm?

• Thuốc lá và rượu bia đều là những tác nhân nguy hiểm với niêm mạc vùng đầu cổ. Chúng làm tổn thương lớp bảo vệ, gây viêm mạn tính và có thể dẫn đến đột biến tế bào. Nếu dùng cả hai cùng lúc, nguy cơ mắc ung thư đầu cổ tăng cao hơn rất nhiều so với chỉ dùng một trong hai

• HPV lây qua tiếp xúc tình dục miệng–miệng/miệng–sinh dục; nhiễm dai dẳng HPV-16 ở amidan, gốc lưỡi có thể dẫn đến ung thư hầu họng. Tiêm vắc xin giúp ngăn ngừa mắc các tuýp HPV gây ung thư này.

• Sau khi xâm nhập, virus EBV có thể "ẩn náu" trong các tế bào vùng vòm họng, cộng với chế độ ăn nhiều thực phẩm muối mặn kiểu truyền thống (cá muối), tạo nitrosamine và các cơ chế gây đột biến – giải thích tỷ lệ NPC (ung thư vòm) cao tại châu Á.

• Bụi gỗ, formaldehyde, kim loại nặng trong môi trường nghề nghiệp có thể gây tổn thương mạn tính niêm mạc mũi–xoang, làm tăng nguy cơ ác tính theo thời gian.

• Vệ sinh răng miệng kém, dinh dưỡng kém: Có bằng chứng cho thấy vệ sinh răng miệng kém và chế độ ăn ít trái cây–rau củ có thể góp phần làm tăng nguy cơ một số ung thư đầu cổ.

Những việc nên làm ngay để "chặn đứng thảm họa"

1. Bỏ thuốc lá – kể cả thuốc lào và thuốc nhai. Không có mức "an toàn" cho thuốc lá; tránh hoàn toàn khói thuốc thụ động. Tham vấn tư vấn cai thuốc, dùng liệu pháp thay thế nicotine/thuốc hỗ trợ khi cần.

2. Hạn chế tối đa rượu bia. Với phòng ung thư, tốt nhất là không uống; nếu có dùng, cần hạn chế (≤2 đơn vị/ngày với nam, ≤1 đơn vị/ngày với nữ) – và không uống hằng ngày.

3. Tiêm vắc xin HPV đúng độ tuổi; quan hệ tình dục an toàn. Trao đổi với bác sĩ về lịch tiêm cho trẻ từ 9–14 tuổi, có thể đến 26 tuổi; nhóm 27–45 tuổi cân nhắc theo nguy cơ từng cá nhân. Dùng bao cao su/miếng chắn miệng (dental dam) khi quan hệ đường miệng.

4. Ăn uống lành mạnh, vệ sinh răng miệng tốt. Hạn chế đồ muối mặn kiểu truyền thống (đặc biệt ở trẻ); tăng cường lượng trái cây, rau; đánh răng đúng cách, dùng chỉ nha khoa và khám răng định kỳ.

5. Bảo hộ lao động. Nếu làm nghề mộc, da, hàn kim loại, dệt may… hãy dùng khẩu trang/đồ bảo hộ đạt chuẩn, thông gió tốt và khám sức khỏe định kỳ.

Điều trị: càng sớm, chất lượng sống càng tốt

Tùy vị trí và giai đoạn, điều trị có thể gồm phẫu thuật, xạ trị, hóa trị, điều trị nhắm trúng đích hoặc miễn dịch. Dù kỹ thuật đã tiến bộ, ung thư đầu cổ vẫn để lại ảnh hưởng dài lâu tới phát âm, nuốt, khứu giác, ngoại hình. Phát hiện sớm giúp bảo tồn chức năng tốt hơn, giảm chi phí và phục hồi nhanh hơn – đó là lý do phòng bệnh và phát hiện bệnh sớm quan trọng không kém điều trị.

Dấu hiệu báo động khi nào cần đi khám ngay?

• Khàn tiếng trên 3 tuần hoặc nuốt đau kéo dài.

• Loét miệng không lành/đau tai một bên không rõ nguyên nhân.

• Hạch cổ to dần, sốt nhẹ kéo dài, sụt cân, mệt mỏi.

• Ngạt mũi một bên, chảy máu mũi tái diễn hoặc hơi thở hôi không cải thiện dù vệ sinh răng miệng tốt.

BSCKII Đinh Thị Hải Duyên – Bệnh viện Ung bướu Hà Nội