Khi nỗi đau được sẻ chia: Vai trò của hỗ trợ tâm lý – xã hội trong chăm sóc giảm nhẹ cho bệnh nhân ung thư

Câu hỏi ấy vang lên khẽ khàng trong Phòng Chăm sóc cuối đời- một khu vực đặc biệt tại Khoa Chăm sóc giảm nhẹ- Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội, khiến mọi người lặng đi. Người hỏi là cô P., 65 tuổi, người bệnh ung thư đã điều trị suốt hơn 10 năm, nay bệnh tái phát và di căn nhiều nơi. Cô được bác sĩ chỉ định điều trị triệu chứng và chuyển dần sang chăm sóc giảm nhẹ cuối đời.

Cô nói, giọng mệt mỏi nhưng ánh mắt bình thản: "Cô không sợ chết nhưng cô sợ trở thành gánh nặng cho con cái. Nhìn các con thương mẹ mà không làm được gì, cô xót lắm"

Đằng sau câu nói ấy không chỉ là nỗi sợ của riêng cô P., mà là tâm trạng chung của rất nhiều người bệnh ung thư giai đoạn cuối – những người đang trải qua "nỗi đau tổng thể" (total pain) như Bà Cicely Saunders, người sáng lập ngành chăm sóc giảm nhẹ hiện đại, từng mô tả: "Đau đớn của người bệnh không chỉ nằm ở thể xác, mà còn ở tâm lý, xã hội và tinh thần."

Bởi vậy, giảm đau thật sự không chỉ là kiểm soát triệu chứng bằng thuốc, mà là chăm sóc toàn diện – thể chất, tâm lý, xã hội và tinh thần

Chuẩn bị hành trang cho "chuyến tàu cuối cùng"

Trước khi nhập viện, cô P. dường như đã linh cảm được mình sẽ không về nhà nữa. Cô lặng lẽ sắp xếp mọi việc: tặng quần áo cho người thân, gặp gỡ bạn bè, dặn dò hai con gái chuyện hậu sự, và chuẩn bị sẵn "ngôi nhà cuối cùng" cho mình.

Khi được hỏi có điều gì còn chưa làm được không, cô chỉ cười hiền: "Không, cô lo xong hết cho các con rồi. Cô sẵn sàng rồi."

Cô bày tỏ mong muốn được ở lại bệnh viện đến phút cuối, vì "nhà chật, đưa đi lại khó, và ở đây có bác sĩ, cô yên tâm hơn."

Khoảnh khắc bình an trong những ngày cuối

Trong những ngày nằm viện, nhân viên công tác xã hội thường xuyên trò chuyện, lắng nghe và chia sẻ với cô P.

Không chỉ với cô P, nhân viên công tác xã hội còn dành thời gian gặp gỡ hai người con gái – những người đang nỗ lực mạnh mẽ để chăm sóc mẹ, nhưng vẫn không tránh khỏi nỗi lo lắng và bất lực thông qua những buổi gặp gỡ, thăm hỏi bên giường bệnh.

Ngoài việc thuê người chăm, hai chị em gần như túc trực bên giường bệnh. Khoa tạo điều kiện để họ được ở cùng phòng, giúp ba mẹ con có thêm thời gian quý giá bên nhau.

Nhờ sự tiên lượng và thông báo sớm từ bác sĩ cùng sự đồng hành, hỗ trợ của nhân viên công tác xã hội, hai chị em đã có thể nói ra những điều chưa từng dám nói, bày tỏ tình yêu thương, lời cảm ơn, lời tạm biệt đầy xúc động tới người mẹ thân yêu của mình.

"Cảm ơn mẹ đã sinh ra con. Chúng con rất hạnh phúc khi được làm con gái của mẹ. Chúng con đã được mẹ chăm lo đầy đủ và đã trưởng thành rồi. Mẹ đừng lo nữa nhé."

Và rồi, đúng như mong muốn cuối cùng của cô, cô P. ra đi một cách nhẹ nhàng, không đau đớn, trong vòng tay của hai người con gái.

Hỗ trợ tâm lý – xã hội: Liều thuốc vô hình giúp người bệnh "sống" thật

Câu chuyện của cô P. không phải là trường hợp duy nhất cần được hỗ trợ về mặt tâm lý – xã hội. Trong hành trình điều trị ung thư, bên cạnh những nỗi đau thể xác, còn có vô số vết thương tinh thần âm ỉ mà thuốc men không thể chạm tới. Nhiều bệnh nhân mang trong mình nỗi sợ hãi, tuyệt vọng, cảm giác cô đơn hay tội lỗi vì trở thành gánh nặng cho gia đình. Chính vì vậy, việc chăm sóc người bệnh không thể chỉ dừng lại ở y học, mà cần đi xa hơn — chạm đến tâm hồn và cảm xúc của họ. Đó là lúc hỗ trợ tâm lý – xã hội trở thành một phần không thể thiếu trong điều trị toàn diện cho người bệnh ung thư.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2003), hỗ trợ tâm lý xã hội là việc giúp con người thích nghi, đối diện và tìm ra cách sống tích cực giữa nghịch cảnh.

Trong chăm sóc giảm nhẹ, hỗ trợ này không phải là "phụ trợ", mà là một phần của điều trị.

Trong chăm sóc giảm nhẹ, nhân viên công tác xã hội là một thành viên quan trọng của nhóm chăm sóc đa ngành (bác sĩ điều trị, điều dưỡng, nhân viên công tác xã hội, …). Họ không chỉ đơn thuần là kêu gọi từ thiện hay "an ủi" hay "động viên" người bệnh mà tuỳ thuộc và nhu cầu thực tế của từng người bệnh, nhân viên công tác xã hội sẽ thực hiện vai trò lâm sàng khác nhau, bao gồm:

• Đánh giá nhu cầu tâm lý – xã hội của người bệnh và gia đình.

• Hỗ trợ người bệnh và gia đình xử lý khủng hoảng cảm xúc, như lo lắng, sợ hãi, tức giận, chối bỏ, …

• Kết nối nguồn lực: hỗ trợ kinh phí, người chăm sóc, hội nhóm hỗ trợ, tình nguyện viên,..

• Hỗ trợ kết nối các thành viên trong gia đình và người bệnh, hỗ trợ việc bày tỏ cảm xúc, tình yêu thương và giao tiếp đúng cách

• Hỗ trợ người bệnh và người thân nói lời tạm biệt, thực hiện các mong muốn cuối đời (in dấu tay, viết thư, thu âm lời nhắn…).

Nhiều nghiên cứu cho thấy, khi người bệnh được hỗ trợ tâm lý – xã hội, họ ít bị trầm cảm, ăn ngủ tốt hơn, giảm cảm giác đau và đối diện cái chết bình thản hơn.

Gia đình cũng bớt khủng hoảng, có cơ hội bày tỏ yêu thương và tìm thấy sự thanh thản sau mất mát.

Ra đi trong yêu thương – một kết thúc trọn vẹn

Cô P. đã kết thúc hành trình cuối cùng của cuộc đời đúng như mong muốn của cô – nhẹ nhàng, không đau, trong vòng tay hai người con gái. Đó là một cái kết buồn nhưng trọn vẹn. Những giọt nước mắt ngày hôm ấy không chỉ là nỗi mất mát, mà còn là niềm biết ơn – vì cô đã được chăm sóc toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần, được tôn trọng và yêu thương đến giây phút cuối cùng của cuộc đời.

Chăm sóc giảm nhẹ cuối đời (hospice palliative care) là một phần của lĩnh vực Chăm sóc giảm nhẹ, mà trong đó không chỉ có cuộc sống và cái chết mà là hành trình giúp con người được sống trọn vẹn và có phẩm giá đến phút cuối cùng. Trong hành trình ấy, bên cạnh chăm sóc về y tế, việc hỗ trợ tâm lý – xã hội giúp người bệnh ung thư không chỉ được sống lâu hơn, ít phải chịu đựng những triệu chứng thể chất mà còn được sống có ý nghĩa đến giây phút cuối cùng và ra đi trong yêu thương, bình an, và phẩm giá.

ThS. Nguyễn Hà My – Tiểu ban Chăm sóc giảm nhẹ (Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội)