Đối với đồng bào dân tộc Khơ Mú nói riêng, các cộng đồng dân tộc Việt Nam nói chung, việc làm nhà hay sửa nhà là việc đại sự. Vì thế, từ xa xưa đến nay, lễ vào nhà mới của đồng bào dân tộc Khơ Mú là không thể thiếu khi dựng xong ngôi nhà mới hay về nhận nhà mới để ở. Đây luôn là cuộc vui thực sự của cả cộng đồng.
Nhóm đồng bào dân tộc Khơ Mú (xã Huổi Một, huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La) về hoạt động hàng ngày tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, nhận ngôi nhà cùng tu sửa, chăm chút lại ngôi nhà truyền thống. Đến nay, các công việc đã xong, đồng bào tiến hành nghi lễ Mừng nhà mới và cũng là để giới thiệu với du khách một nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc của mình.
Độc đáo lễ Mừng nhà mới của dân tộc Khơ Mú.
Theo phong tục của đồng bào dân tộc Khơ Mú, việc thực hiện nghi lễ vào nhà mới thường chỉ diễn ra ở quy mô hộ gia đình. Ông chủ gia đình sẽ là người trực tiếp thực hiện nghi thức cúng trong lễ vào nhà mới. Bên cạnh đó cũng có sự góp mặt chung vui của họ hàng, bà con dân bản mừng cho gia chủ có ngôi nhà mới.
Để chuẩn bị cho ngày lễ quan trọng này, gia chủ phải chuẩn bị các đồ dùng sinh hoạt gồm kiềng, nhất định phải có 1 cái “ninh” (tức chõ đồ xôi), chăn, mền, xoong nồi… và không thể thiếu mâm lễ vật gồm: gà luộc, xôi, nội tạng lợn, rượu trắng, 1 đôi bát, 2 đôi đũa, 2 cái thìa, bát nước luộc gà, bát chẩm chéo.
Trước khi đến ngày vào nhà mới, gia chủ mời một người cao niên trong bản, thường là già làng trưởng bản hoặc người có uy tín trong cộng đồng, có gia đình hạnh phúc, kinh tế khá giả để làm người đại diện hỗ trợ trong ngày làm lễ vào nhà mới.
Khi vào nhà, chủ nhà mang cái ninh (chõ đồ xôi) đặt cạnh bếp thờ, đồ dùng sinh hoạt sẽ để ở vị trí phòng ngủ của gia chủ. Người em vợ sẽ nhóm lửa tại bếp cúng với ý nghĩa mong cho gia chủ làm ăn may mắn. Trong văn hóa truyền thống của người Khơ Mú, người em vợ rất được coi trọng, là vị trí không thể thiếu trong lễ vào nhà mới của đồng bào dân tộc Khơ Mú.
Sau khi em vợ nhóm bếp, bà chủ nhà sẽ bắt đầu đồ xôi tại bếp.
Lễ vật gồm gà luộc, nội tạng lợn, xôi, rượu, bát, đũa, thìa, 1 bát nước luộc gà, 1 bát chẩm chéo.
Người Khơ Mú có tập tục chỉ cúng bố mẹ thân sinh, không cúng tổ tiên với quan niệm đời sau cúng đời trước, bố mẹ cúng ông bà, con cái cúng bố mẹ...
Người Khơ Mú tuy đời sống vật chất còn khó khăn nhưng đời sống tinh thần lại khá phong phú, các loại nhạc cụ như chiêng, sáo, bộ gõ bằng tre hoặc nứa,... không thể thiếu trong lễ Mừng nhà mới.
Lễ Mừng nhà mới của đồng bào dân tộc Khơ Mú đến từ huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La nói riêng, các cộng đồng dân tộc Việt Nam nói chung đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc.
