'Đơn thuốc AI' và hiểm họa sức khỏe (1): Nguy cơ sốc nhiễm trùng, tử vong do bỏ lỡ giai đoạn vàng chẩn đoán

Trong vài năm trở lại đây, việc tra cứu triệu chứng bệnh lý trên mạng đã trở nên phổ biến. Nhưng sự xuất hiện của AI tạo sinh đã đẩy thói quen này lên một tầm mới: Thay vì đọc các bài viết chung chung, người dùng giờ đây có thể trò chuyện trực tiếp với AI, mô tả triệu chứng và nhận về một chẩn đoán, thậm chí là một đơn thuốc cụ thể chỉ trong vài giây. Hay gần đây nhất, mạng xã hội lan truyền bức ảnh một người phụ nữ đến hiệu thuốc và yêu cầu mua theo "đơn thuốc AI kê".

Sự tiện lợi này hấp dẫn đến mức nhiều người bắt đầu tin tưởng vào "bác sĩ AI" hơn là đến cơ sở y tế. Họ tự mua thuốc theo gợi ý của AI, tự điều trị tại nhà và chỉ tìm đến bác sĩ thật khi bệnh đã trở nặng hoặc không còn đáp ứng với các loại thuốc tự mua. Đây có phải là một xu hướng chăm sóc sức khỏe của tương lai, hay là một "cái bẫy" chết người được che đậy bởi sự tiện lợi? Trao đổi với Báo Sức khỏe & Đời sống, các bác sĩ đã đưa ra những phân tích và cảnh báo nghiêm túc về thực trạng này.

Theo BSCKI Chu Đức Thành (Khoa Điều trị tích cực và chống độc, Bệnh viện 19-8) đây là một chủ đề cần được thảo luận một cách nghiêm túc, bởi người dân đang tiếp cận quá dễ dàng với các công cụ AI mà không ý thức được những rủi ro tiềm ẩn.

Lỗ hổng chẩn đoán khi AI chỉ "nghe" mà không thể "thấy"

Điểm yếu cốt lõi và nguy hiểm nhất của AI trong y khoa, theo các chuyên gia, là việc nó hoàn toàn bỏ qua bước thăm khám thực thể - nền tảng của mọi chẩn đoán y khoa.

Bác sĩ Chu Đức Thành phân tích, quy trình chẩn đoán y khoa luôn bao gồm hai bước chính yếu. Bước đầu tiên là thu thập triệu chứng cơ năng, tức là những lời than phiền của bệnh nhân (như đau đầu, sốt, ho, khó thở...). Đây là dữ liệu ban đầu mà AI có thể thu thập được thông qua hội thoại.

Bước thứ hai, và cũng là bước quyết định, chính là triệu chứng thực thể. Đây là quá trình bác sĩ dùng các kỹ năng chuyên môn (nhìn, sờ, gõ, nghe) để kiểm tra trực tiếp cơ thể bệnh nhân.

"Đây là điều mà AI hoàn toàn bỏ sót. AI chỉ đang nghe lời than phiền về bệnh tật của bạn qua màn hình, giống như chỉ nghe qua điện thoại và đoán bệnh" - bác sĩ Thành nhấn mạnh.

Chưa kể, để có chẩn đoán chính xác, bác sĩ còn phải khai thác kỹ lưỡng tiền sử bệnh lý nền (tim mạch, tiểu đường, hen suyễn...), tiền sử di truyền, dị ứng thuốc, hoàn cảnh sống và nghề nghiệp. Cuối cùng, họ cần các bằng chứng khách quan từ xét nghiệm, thăm dò chức năng hay chẩn đoán hình ảnh.

"Chỉ có chẩn đoán đúng thì kê đơn điều trị mới có hiệu quả và triệt để" bác sĩ Thành khẳng định.

Đồng tình với quan điểm này, ThS.BSNT. Phan Hữu Kiệm (Bệnh viện Phổi Hà Nội) nhận định, tính đúng đắn của câu trả lời mà AI đưa ra phụ thuộc hoàn toàn vào chất lượng thông tin đầu vào. "Bạn có chắc rằng mình, người không chuyên sâu về y khoa, đã mô tả đầy đủ các triệu chứng, loại trừ đúng những dấu hiệu nguy hiểm? Chỉ cần một chi tiết nhỏ bị bỏ qua, ví dụ như người bệnh có tiền sử hen, bệnh tim mạch, tiểu đường hay đang mang thai, 'đơn thuốc' mà AI đưa ra có thể không còn là lời khuyên vô hại", bác sĩ Kiệm phân tích.

Bác sĩ Kiệm lấy ví dụ về Prednisolone, một loại thuốc chống viêm mạnh (corticoid) thường được AI gợi ý. Nếu dùng sai, dùng kéo dài, hoặc dùng với người đang có nhiễm trùng tiềm ẩn (như lao), thuốc có thể gây suy giảm miễn dịch, loét dạ dày, tăng đường huyết hoặc làm bùng phát nhiễm trùng.

"AI không biết người hỏi là ai, không nhìn thấy khuôn mặt, không nghe tiếng thở, không đo được mạch, nhiệt độ hay độ bão hòa oxy. Và chỉ với vài dòng mô tả sơ sài, làm sao nó có thể thay thế được một cuộc thăm khám thật sự?" bác sĩ Kiệm đặt câu hỏi.

Sụt 5kg, ho ra máu, khối u xâm lấn màng phổi vì chữa bệnh theo 'đơn thuốc AI'

Việc AI không thể thăm khám thực thể dẫn đến nguy cơ bỏ sót chẩn đoán. Nhưng ngay cả khi AI "đoán đúng" tên bệnh, đơn thuốc AI đưa ra vẫn có thể gây hại, vì AI không thể cá thể hóa trong điều trị.

Bác sĩ Chu Đức Thành giải thích: "Khi điều trị, bác sĩ phải luôn cân nhắc lợi ích (chữa bệnh) so với nguy cơ (tác dụng phụ). Nhiều người có thể mắc cùng một loại bệnh, nhưng phác đồ điều trị phải khác nhau. Ví dụ, một loại thuốc hạ huyết áp hiệu quả với người này nhưng lại tuyệt đối chống chỉ định cho người bệnh có tiền sử hen phế quản. Một loại kháng sinh thông thường sẽ phải giảm liều hoặc chống chỉ định cho bệnh nhân suy thận, suy gan. AI không thể tự động biết và cân nhắc các bệnh lý nền của riêng bạn, dẫn đến nguy cơ ngộ độc hoặc làm bệnh nền nặng thêm".

Tại Bệnh viện Phổi Hà Nội, bác sĩ Phan Hữu Kiệm đã trực tiếp tiếp nhận những trường hợp đáng tiếc do tin tưởng vào "Bác sĩ AI".

Một bệnh nhân nam 55 tuổi bị ho kéo dài và khó thở nhẹ. Ông đọc trên mạng và hỏi ChatGPT, được gợi ý chẩn đoán "viêm phế quản mạn" và khuyên dùng Montelukast cùng thuốc xịt corticoid. Ông tự mua thuốc dùng trong 3 tháng liền vì thấy triệu chứng "cũng đỡ".

"Khi đến bệnh viện, tình trạng ho không những không giảm mà còn tăng, người bệnh sụt 5 kg, ho ra ít máu. Hình ảnh CT ngực cho thấy một khối u ở phổi phải đã xâm lấn màng phổi. Nếu đến khám sớm hơn, khối u ấy hoàn toàn có thể được phát hiện ở giai đoạn khu trú, tiên lượng tốt hơn nhiều. Việc tự tin vào 'đơn thuốc AI' đã khiến bệnh nhân bỏ qua giai đoạn vàng trong chẩn đoán" bác sĩ Kiệm thông tin.

Một trường hợp khác là bệnh nhân COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính) vào viện vì khó thở nặng. Người nhà cho biết đã tra ChatGPT để tìm "thuốc giảm ho, dễ thở". AI gợi ý dùng thuốc kháng histamin và xịt mũi co mạch. Tuy nhiên đây là những loại thuốc không những không có tác dụng với COPD mà còn làm khô đường thở, ức chế phản xạ ho, khiến đờm ứ lại, làm tình trạng suy hô hấp nặng hơn.

Bác sĩ Chu Đức Thành cũng cảnh báo về những tình huống cấp cứu bị trì hoãn do AI. "Lời than phiền của người bệnh chỉ là một lát cắt, còn bệnh lý là một quá trình tiến triển. Kinh nghiệm và thăm khám lâm sàng giúp bác sĩ nhận ra các dấu hiệu 'báo động đỏ' mà AI chỉ xem là dữ liệu thông thường. Vì vậy rất dễ xảy ra tình trạng cấp cứu muộn" bác sĩ Thành nói.

Bác sĩ Thành đưa ra những ví dụ điển hình có thể xảy ra hàng ngày:

1. Đau bụng: Bệnh nhân đau bụng. AI kê đơn thuốc tiêu hóa và giảm đau. Nhưng thực tế, cơn đau đó là do viêm ruột thừa hoặc thủng dạ dày. Việc dùng thuốc giảm đau che lấp triệu chứng sẽ khiến bệnh nhân trì hoãn đến bệnh viện. Khi đến nơi, ruột thừa đã vỡ hoặc đã bị viêm phúc mạc, nguy cơ sốc nhiễm trùng và tử vong.
2. Đau đầu: Bệnh nhân đau đầu kéo dài, tự mua thuốc giảm đau theo AI hướng dẫn. Giai đoạn đầu có thể chịu được. Đến khi đau không chịu nổi mới vào viện thì phát hiện xuất huyết não do cơn tăng huyết áp hoặc vỡ phình mạch mà lẽ ra đã có thể tầm soát được.
3. Tương tác thuốc: Bệnh nhân suy tim đang dùng thuốc chống đông, vì đau khớp nên hỏi AI và được khuyên dùng thuốc kháng viêm NSAID hoặc Corticoid. Hậu quả là thuốc gây giữ nước, dẫn đến phù phổi cấp, hoặc tương tác với thuốc chống đông gây tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa, phải nhập viện cấp cứu.
4. Lạm dụng kháng sinh: Trong mùa lạnh, các triệu chứng như sốt, ho, đau họng rất phổ biến. AI có thể chẩn đoán viêm họng và kê kháng sinh, kháng viêm. "Trong khi căn nguyên phần lớn (khoảng 70%) là do virus, việc kê kháng sinh là không cần thiết, gây kháng thuốc. Nguy hiểm hơn, nó có thể bỏ sót các bệnh lý nặng như viêm phế quản, viêm phổi," bác sĩ Thành cảnh báo.

Các chuyên gia kết luận, không phải AI sai, mà là con người đang dùng AI sai cách. AI chỉ nên được xem là công cụ hỗ trợ tham khảo, cung cấp kiến thức chung, chứ không bao giờ là người kê đơn thực sự. Việc trì hoãn đến bệnh viện để tin vào một đơn thuốc từ AI có thể phải trả giá bằng chính sức khỏe và tính mạng của mình.

(Còn nữa)

Bác sĩ bất ngờ với 'đơn thuốc AI': Vừa vi phạm pháp luật, vừa có thể gây tử vong

SKĐS - Hình ảnh người dân cầm "đơn thuốc ChatGPT" đến nhà thuốc đang gây xôn xao thời gian qua. Các bác sĩ cảnh báo đây là hành động nguy hiểm, việc tự ý dùng thuốc theo AI có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng, thậm chí tử vong.