Trẻ tiêm vắc xin vẫn mắc viêm não Nhật Bản: Chuyên gia lý giải nguyên nhân

Miễn dịch không kéo dài suốt đời

Viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do vi rút viêm não Nhật Bản gây ra, lây truyền qua trung gian muỗi Culex. Bệnh thường khởi phát với các triệu chứng không điển hình như sốt, nôn, đau đầu nhưng diễn tiến rất nhanh tới rối loạn tri giác, biến chứng thần kinh. 

Thực tế lâm sàng ghi nhận không ít trường hợp trẻ mắc bệnh dù có tiền sử tiêm chủng. Điển hình như trường hợp bệnh nhi tại Quảng Ninh (tháng 7/2025), trẻ nhập viện với sốt cao, đau đầu và được xét nghiệm xác định dương tính với viêm não Nhật Bản. Đáng chú ý, dù đã tiêm mũi cơ bản từ nhỏ, nhưng nhiều năm qua trẻ không được tiêm nhắc lại. Các bác sĩ nhận định, nguyên nhân mắc bệnh là do miễn dịch đã suy giảm xuống dưới ngưỡng bảo vệ vì khoảng cách giữa các mũi tiêm quá dài.

Các phân tích điển hình trên vắc xin bất hoạt có nguồn gốc từ não chuột (MBDV), loại vắc xin được sử dụng phổ biến trước đây, cho thấy miễn dịch đạt mức rất cao ngay sau tiêm (khoảng 90%) nhưng giảm mạnh sau 3-4 năm nếu không có liều nhắc. Đây là lý do nhiều trẻ đã tiêm từ nhỏ nhưng vẫn mắc viêm não Nhật Bản khi lớn.

Trong khi đó, vắc xin thế hệ mới (công nghệ sống giảm độc lực tái tổ hợp) có khả năng kích hoạt miễn dịch mạnh và kéo dài hơn nhờ mô phỏng cơ chế nhiễm tự nhiên. Tuy vậy, các chuyên gia nhấn mạnh: Cả hai loại vắc xin đều không duy trì miễn dịch suốt đời nếu không có mũi nhắc đúng thời điểm.

Trao đổi về vấn đề này, PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương khẳng định: "Miễn dịch giảm theo thời gian là điều hoàn toàn bình thường theo quy luật sinh học. Nếu không có mũi nhắc, mức độ bảo vệ sẽ không còn đủ để chống lại sự tấn công của vi rút".

Liều nhắc - yếu tố quyết định "độ bền" của miễn dịch

Theo báo cáo tiêm chủng mở rộng, nhóm trẻ từ 5 đến 15 tuổi hiện chiếm tỷ lệ mắc viêm não Nhật Bản cao nhất. Một trong những nguyên nhân cốt lõi là ở độ tuổi này, trẻ thường không còn được phụ huynh theo dõi sát sao lịch tiêm chủng như giai đoạn đầu đời, dẫn đến "khoảng trống miễn dịch" kéo dài đúng vào lứa tuổi học đường.

Về mặt cơ chế, liều nhắc có vai trò kích hoạt lại trí nhớ miễn dịch, giúp nồng độ kháng thể nhanh chóng tăng vọt lên trên mức bảo vệ trong thời gian ngắn. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo các quốc gia cần duy trì mũi cơ bản và thực hiện tiêm nhắc nghiêm ngặt theo hướng dẫn của từng loại vắc xin.

Tại Việt Nam, Hội Y học Dự phòng Việt Nam khuyến cáo: Với vắc xin viêm não Nhật Bản bất hoạt có nguồn gốc từ não chuột, trẻ từ 12 tháng tuổi cần tiêm đủ 3 mũi cơ bản và bắt buộc tiêm nhắc mỗi 3 năm cho đến khi trẻ đủ 15 tuổi. Trong khi đó, với vắc xin viêm não Nhật Bản sống giảm độc lực tái tổ hợp, trẻ có thể tiêm từ 9 tháng tuổi với phác đồ gồm 1 mũi cơ bản và 1 mũi nhắc sau 1-2 năm để duy trì bảo vệ lâu dài. Trường hợp trẻ đã hoàn thành 3 mũi cơ bản bằng vắc xin bất hoạt có nguồn gốc từ não chuột, có thể tiêm nhắc bằng 1 mũi vắc xin sống giảm độc lực tái tổ hợp để hoàn tất phác đồ.

PGS.TS.BS Phạm Quang Thái nhấn mạnh: "Tiêm đủ mũi nhắc mới giúp hàng rào bảo vệ của trẻ duy trì bền vững. Nếu bỏ qua mũi nhắc, miễn dịch sẽ giảm dần và trẻ vẫn có nguy cơ mắc bệnh, chịu di chứng nặng nề nếu không may bị muỗi mang mầm bệnh đốt".

Thực tế điều trị cho thấy phần lớn trẻ lớn mắc viêm não Nhật Bản thuộc nhóm đã từng tiêm nhưng chưa đủ mũi cơ bản hoặc bỏ sót liều nhắc. Đây là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy khoảng cách và tính đầy đủ của các mũi tiêm là yếu tố sống còn.

Trong bối cảnh khí hậu biến đổi khiến mật độ muỗi tăng cao và kéo dài trong năm, trẻ em lứa tuổi học đường với tần suất hoạt động ngoài trời lớn đang là đối tượng rủi ro cao. Việc để trễ mũi nhắc có thể khiến trẻ mất đi lớp bảo vệ quan trọng nhất trước căn bệnh nguy hiểm.

Các bác sĩ khuyến cáo, phụ huynh nên sớm kiểm tra sổ tiêm chủng của trẻ, đặc biệt là nhóm trên 5 tuổi - nhóm dễ bị bỏ sót mũi tiêm nhắc. Trường hợp đã quá hạn hoặc chưa có mũi nhắc, cần đưa trẻ đi tiêm bù để khôi phục miễn dịch.

Doanh nghiệp tự giới thiệu