Một điếu thuốc lá nhỏ bé, cháy đỏ, tỏa khói trắng, thường được gắn với hình ảnh "sành điệu" mà ngành công nghiệp thuốc lá đã khéo léo xây dựng cần phải được 'vạch trần'. Bởi đằng sau lớp vỏ quyến rũ ấy là một sự thật khắc nghiệt về những tác động tàn phá đến cả sức khỏe con người và môi trường sống.
Gánh nặng sức khỏe khổng lồ - thảm họa môi trường thầm lặng
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 8 triệu người chết trên toàn cầu vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Tại Việt Nam, con số này cũng đáng báo động với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do thuốc lá. Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng…Đây không chỉ là những con số vô tri mà là những sinh mạng, những gia đình phải gánh chịu hậu quả nặng nề từ thói quen hút thuốc. Thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ra hàng loạt bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, bệnh tim mạch, đột quỵ và các bệnh hô hấp mãn tính, đẩy gánh nặng chi phí y tế và xã hội.
Tác hại của thuốc lá không chỉ dừng lại ở sức khỏe con người mà còn lan rộng ra môi trường, gây nên một cuộc khủng hoảng ít được biết đến. Theo ông Phạm Hồng Quân, Trung tâm bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường,ngành công nghiệp thuốc lá sản xuất 6 nghìn tỷ điếu thuốc mỗi năm, và hậu quả là thải ra 840.000 tấn rác từ đầu lọc – một trong những loại rác thải nhựa phổ biến nhất trên hành tinh.
Thuốc lá không chỉ là hiểm họa với sức khỏe mà còn là hiểm họa với môi trường của chúng ta.
Những đầu lọc này không chỉ là rác đơn thuần mà là những "quả bom độc" chứa nicotine, cadmium, arsenic và nhiều chất độc hại khác. Khi bị vứt bỏ, các chất này ngấm vào đất, sông, biển, gây ô nhiễm nghiêm trọng và đe dọa trực tiếp đến hệ sinh thái. Tại Việt Nam, với khoảng 15 triệu người hút thuốc, lượng rác thải từ thuốc lá lên đến hàng nghìn tấn mỗi năm, góp phần làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng rác thải nhựa đang diễn ra.
Cũng theo ông Quân, để sản xuất ra hàng tỷ điếu thuốc, toàn bộ chuỗi giá trị của ngành công nghiệp này đòi hỏi sự hủy hoại môi trường trên diện rộng. Ước tính có tới 4,5 triệu hecta đất bị phá hủy mỗi năm để trồng cây thuốc lá và lấy gỗ sấy.
Thậm chí, ngành công nghiệp thuốc lá còn phát thải ra khoảng 84 triệu tấn CO2 mỗi năm. Con số này tương đương với lượng phát thải của cả một quốc gia như Phần Lan, và bằng 1/4 lượng phát thải của Việt Nam vào năm 2022 (327 triệu tấn). Đây là một thách thức trực tiếp đối với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 mà Việt Nam đã mạnh mẽ tuyên bố tại COP26. Chúng ta không thể nói về một tương lai carbon thấp trong khi vẫn dung dưỡng một ngành công nghiệp có lượng phát thải cao đến vậy. Mỗi điếu thuốc không chỉ cướp đi hơi thở của con người mà còn bóp nghẹt hơi thở của Trái Đất.
Cần tăng thuế tiêu thụ với thuốc lá và thúc đẩy lối sống xanh
Theo ông Phạm Hồng Quân để bảo vệ sức khỏe và môi trường, cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá. Mức thuế thuốc lá ở Việt Nam hiện còn thấp (khoảng 36% giá bán lẻ) so với mức khuyến nghị của WHO là ít nhất 75%. Tăng thuế mạnh tay không chỉ giúp giảm tiêu thụ mà còn tạo nguồn ngân sách cho các chương trình bảo vệ môi trường và sức khỏe.
Tiếp đến là cần có các quy định cụ thể và chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi buôn bán, quảng cáo và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trái phép. Cấm mọi hình thức quảng cáo, tiếp thị và tài trợ liên quan, đặc biệt trên các nền tảng mạng xã hội.
Áp dụng Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (EPR): Yêu cầu các công ty thuốc lá phải chịu trách nhiệm tài chính trong việc thu gom và xử lý đầu lọc thuốc lá do mình sản xuất, tương tự mô hình EPR đã được quy định trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020.
Cùng với các biện pháp về chính sách thì việc thúc đẩy cộng đồng và lối sống xanh cũng cần thực hiện. Cần xây dựng cộng đồng không khói thuốc: Nhân rộng các mô hình "vùng xanh" không thuốc lá tại trường học, công sở và khu dân cư, tận dụng các sự kiện như Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 để lan tỏa thông điệp.
Hỗ trợ chuyển đổi cây trồng bền vững: Triển khai các chính sách hỗ trợ nông dân trồng cây thuốc lá chuyển sang các loại cây trồng khác thân thiện với môi trường, góp phần giảm phá rừng và phát thải.
Đầu tư vào nghiên cứu và đổi mới: Khuyến khích, tài trợ cho các nghiên cứu về tác động môi trường của thuốc lá và phát triển các giải pháp thay thế, như vật liệu phân hủy sinh học cho đầu lọc, nhằm giảm ô nhiễm nhựa.