Suy tuyến thượng thận là một rối loạn hiếm gặp, nguyên nhân có thể do bệnh của tuyến thượng thận (suy tuyến thượng thận nguyên phát – bệnh Addison) hoặc do các bệnh ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên, sử dụng thuốc corticoides kéo dài (suy tuyến thượng thận thứ phát).
1. Tổng quan về tuyến thượng thận
Tuyến thận gồm 2 tuyến nhỏ hình tam giác nằm trên đầu cả 2 thận. Các tuyến thượng thận sản xuất ra các hormone giúp điều chỉnh sự trao đổi chất, hệ thống miễn dịch, huyết áp, phản ứng với căng thẳng và các chức năng thiết yếu khác.
Kích thước tuyến thượng thận tương đương quả óc chó. Mỗi tuyến thượng thận có cấu tạo 2 phần gồm: vỏ thượng thận (phần bên ngoài) và tủy thượng thận (phần bên trong). Những tế bào trong vùng khác nhau của tuyến thượng thận sẽ tạo ra những hormone khác nhau.
Tuyến thượng thận chịu trách nhiệm sản xuất và giải phóng các hormone thiết yếu sau: Cortisol, Aldosterone, DHEA-Sulfate và androgenic steroid, Adrenaline (epinephrine) và noradrenaline (norepinephrine). Những hormone này được gọi là catecholamine. Adrenaline và noradrenaline làm tăng nhịp tim, tăng co bóp cơ tim, hỗ trợ chuyển hóa glucose.
Bên cạnh đó, 2 loại hormone này cũng kiểm soát việc co giãn các mạch máu, giúp duy trì huyết áp. Tuyến thượng thận thường giải phóng các hormone này khi bạn đang căng thẳng về thể chất và tinh thần.
Suy tuyến thượng thận thượng là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone. Ảnh minh họa
2. Nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận
Suy tuyến thượng thận nguyên phát
Nguyên nhân phổ biến nhất của suy tuyến thượng thận nguyên phát là bệnh tự miễn dịch, nghĩa là hệ thống phòng thủ của cơ thể tấn công và phá hủy các mô của chính cơ thể. Khi tuyến thượng thận bị tổn thương, chúng không thể sản xuất cortisol và aldosterone.
Các nguyên nhân khác của suy tuyến thượng thận nguyên phát gồm: chảy máu trong các tuyến, nhiễm trùng, bệnh di truyền (di truyền) và phẫu thuật cắt bỏ tuyến thượng thận.
Suy tuyến thượng thận thứ phát
Suy thượng thận thứ phát là tình trạng tuyến yên không sản xuất đủ hormone ACTH (adrenocorticotropin) khiến tuyến thượng thận không tạo đủ cortisol. Các nguyên nhân dẫn đến suy tuyến thượng thận thứ phát gồm: u tuyến yên, tuyến yên bị cắt bỏ hoặc điều bị bằng bức xạ, các bộ phận của vùng dưới đồi bị loại bỏ, ung thư di căn tuyến thượng thận…
Nguyên nhân thường gặp còn do sử dụng corticoid kéo dài, thường gặp ở bệnh nhân hen suyễn, viêm khớp dạng thấp.
3. Dấu hiệu suy tuyến thượng thận
Đối với suy tuyến thượng thận mạn:
- Mệt mỏi, chóng mặt.
- Thường xuyên bị buồn nôn, nôn mửa, bụng cồn cào khó chịu, tiêu chảy.
- Da sẫm màu, vùng núm vú, miệng, trực tràng, bìu, âm đạo bị xanh đen.
- Sụt cân, chán ăn không rõ nguyên nhân.
Đối với suy tuyến thượng thận cấp:
- Da nhợt nhạt, lạnh, cảm giác nhớp nháp.
- Người bệnh bị nôn mửa, tiêu chảy nặng.
- Thở nhanh, khó thở, chóng mặt đi kèm với đau đầu dữ dội.
- Suy yếu cơ bắp nghiêm trọng, mất ý thức.
4. Điều trị suy tuyến thượng thận
Căn cứ vào tình trạng và tùy thể bệnh nguyên phát hay thứ phát, bác sĩ sẽ có phát đồ điều trị khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung người bệnh suy tuyến thượng thận đều được điều trị bằng các loại thuốc hormone (glucocorticoid và mineralocorticoid) để thay thế các hormone mà tuyến thượng thận không tạo ra được. Trong các tình huống đặc thù, bác sĩ sẽ có những chỉ định phối hợp nhằm kiểm soát tốt sức khỏe.
Đa số người bệnh suy tuyến thượng thận phải bù hormone suốt đời, nhưng có một số trường hợp phục hồi có thể ngưng bù hormone.
Người bệnh suy tuyến thượng thận được dùng hormone để thay thế, trong đó chủ yếu là nhóm cortisol. Nếu bị Addison, người bệnh có thể cần dùng thêm aldosterone. Quá trình thay thế hormone thường bắt đầu bằng truyền dịch (tiêm tĩnh mạch) và uống thuốc corticosteroid. Bác sĩ sẽ điều chỉnh liều lượng của từng loại thuốc để đáp ứng nhu cầu của cơ thể. Trong quá trình điều trị, nếu người bệnh bị stress, thường không dung nạp với corticoid đường uống, do đó phải sử dụng thuốc đường tiêm bắp.
Nếu bị chấn thương nặng (bất tỉnh, hôn mê), người bệnh suy tuyến thượng thận cần liều corticosteroid cao hơn. Thông thường, bác sĩ sẽ tiêm corticosteroid vào tĩnh mạch. Khi người bệnh hồi phục, bác sĩ sẽ điều chỉnh liều của bạn trở lại mức bình thường, trước khi chấn thương.
Căn cứ vào tình trạng và tùy thể bệnh nguyên phát hay thứ phát, bác sĩ sẽ có phát đồ điều trị khác nhau. Ảnh minh họa
5. Phòng ngừa suy tuyến thượng thận
Nếu không được chữa trị kịp thời, người bệnh bị suy tuyến thượng thận cấp với các biểu hiện: sốc, co giật, hôn mê, thậm chí tử vong. Do đó, người bệnh cần chú ý đến các vấn đề dưới đây để phòng ngừa bệnh.
- Không nên tự ý sử dụng thuốc cũng như các loại thuốc chứa thành phần corticoid.
- Trường hợp bị các tình trạng phải sử dụng corticoid lâu dài, người bệnh cần đi khám bệnh định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ hoặc bất cứ khi nào thấy cơ thể có những biểu hiện khác thường để được điều chỉnh thuốc, phác đồ điều trị.
- Có chế độ ăn uống lành mạnh. Các thực phẩm chứa nhiều vitamin, chất xơ sẽ giúp bạn phòng tránh bệnh như súp lơ, rau bina, bông cải xanh… Trường hợp tuyến thượng thận bị tổn thương, người bệnh nên tránh các thực phẩm có chứa muối, đường cao, chất ngọt nhân tạo.
- Luyện tập thể thao mỗi ngày. Nên dành khoảng 20-30 phút mỗi ngày để tập thân thể như đi bộ, tập yoga…
- Hạn chế bia rượu, thuốc lá.
- Người bệnh nếu phát hiện các triệu chứng nghi ngờ rối loạn tuyến thượng thận nên đi khám ngay để được chẩn đoán và điều trị bệnh kịp thời và hiệu quả.
Xem thêm video được quan tâm:
7 công thức trà thảo mộc tăng cường miễn dịch | SKĐS
