Cũng như ở người lớn, ngoài kháng sinh thì corticoid là thuốc rất thường dùng để điều trị và phòng ngừa nhiều bệnh ở trẻ em. Thế nhưng ở trẻ em, những trường hợp nào thì dùng, trường hợp nào không nên dùng corticoid và những tác hại khi dùng corticoid cho trẻ em là gì?
Tác dụng của corticoid là kháng viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch, vì vậy nó được chỉ định để chữa nhiều bệnh ở trẻ em như dị ứng, sốc phản vệ (thường là sốc khi dùng thuốc bị dị ứng gây tụt huyết áp), nổi mề đay, phù do dị ứng, bệnh ngoài da (chàm, vẩy nến, viêm da dị ứng), hen phế quản, bệnh khớp (viêm đa khớp dạng thấp, thấp khớp cấp), bệnh thận (hội chứng thận hư), bệnh lupus ban đỏ hệ thống, bệnh tiêu hóa (viêm gan mạn tính tự miễn), bệnh ác tính (bệnh bạch cầu cấp dòng lympho, lymphomas, Hodgkin, u nguyên bào thận...), Bệnh về máu (xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch, thiếu máu tan máu tự miễn), hội chứng sinh dục - thượng thận (tăng sản thượng thận bẩm sinh)...
 Hình ảnh phù Quincke khi dùng corticoid. |
Những trường hợp sau ở trẻ em không dùng corticoid: trẻ bị bệnh lao phổi, đái tháo đường, tăng huyết áp, đục thủy tinh thể, động kinh, rối loạn tâm thần, còi xương, loãng xương, viêm loét dạ dày - tá tràng, béo phì, hạ kali máu, hạ calci máu...
Corticoid có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh, đặc biệt khi dùng corticoid dài ngày có thể gây ảnh hưởng đến chức năng tuyến thượng thận và làm trẻ chậm phát triển. Ngay cả thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid khi dùng cho trẻ em để tự chữa bệnh chàm thể tạng cũng có thể gây tác hại cho trẻ như teo da.
Corticoid có thể gây ra hội chứng Cushing ở trẻ em. Đây là tác dụng phụ do sử dụng thuốc corticoid với liều lượng cao và kéo dài. Ở trẻ bị hội chứng Cushing dễ bị tăng cân, béo phì không cân đối, tích tụ mỡ ở phần bụng và mặt, sau gáy và cổ, còn phần tay chân thì lại gầy và dường như không thay đổi so với trước đây. Còn ở trẻ gái đã dậy thì sẽ xuất hiện rối loạn kinh nguyệt hoặc mất kinh. Tình trạng ức chế tuyến thượng thận còn làm da càng ngày càng mỏng dần và rất dễ bị bầm tím, những vết căng giãn màu đỏ tía xuất hiện dưới da. Các vết đứt tay, chảy máu hoặc vết côn trùng cắn thì rất lâu lành. Khuôn mặt bệnh nhi trở nên tròn như mặt trăng, kèm theo tình trạng mệt mỏi, yếu cơ, dễ bị mắc bệnh nhiễm khuẩn.
Corticoid còn gây suy tuyến thượng thận, làm trẻ hay mệt mỏi, buồn nôn, nặng hơn nữa có thể gây huyết áp thấp hay tụt huyết áp... Corticoid có thể gây bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, loét dạ dày - tá tràng, hạ kali máu (bệnh nhi sẽ bị yếu cơ, có thể loạn nhịp tim). Corticoid còn làm giảm sức đề kháng của cơ thể nên trẻ dễ bị nhiễm khuẩn (lao phổi, nấm da, zona, thủy đậu...), loãng xương (xương bị mất chất vôi, mỏng dần nên rất dễ bị gãy). Trẻ mọc trứng cá, rậm lông, hoại tử xương vô trùng (thường ở đầu xương đùi), teo cơ (cơ mông, cơ tứ đầu đùi), đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp, rối loạn tâm thần kinh (mất ngủ, nóng nảy, kém chú ý, cơn hưng phấn hay trầm cảm). Thuốc làm trẻ chậm phát triển chiều cao dẫn đến bị lùn.
Ðể phòng ngừa và hạn chế những tác dụng phụ, tất cả những trẻ có điều trị thuốc corticoid nên theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Quan trọng nhất là phải dùng corticoid đúng chỉ định và theo hướng dẫn của thầy thuốc. Khi cần dùng lâu dài corticoid phải có bác sĩ chuyên khoa theo thường xuyên để xử trí kịp thời nếu xảy ra tác dụng có hại. Không bao giờ được tự ngừng thuốc corticoid đột ngột, nhất là những trường hợp đang dùng liều cao hoặc đã dùng thuốc trong thời gian dài vì có nguy cơ gây suy thượng thận cấp nặng, dễ dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
PGS.TS. Nguyễn Ngọc Sáng