Giếng cổ nghìn năm và loài rau chỉ sống nhờ nước sạch
Hệ thống giếng cổ ở xã Cồn Tiên, trước đây là xã Gio An, tỉnh Quảng Trị gồm 14 giếng, phân bố tại các thôn như Hảo Sơn, An Nha, An Hướng. Mỗi giếng mang một tên gọi gắn với đời sống và ký ức cộng đồng như Giếng Dưới, Giếng Búng, Giếng Côi, Giếng Tép, Giếng Ông, Giếng Bà…
Hệ thống giếng cổ ở Cồn Tiên.
Theo tư liệu, hệ thống giếng cổ được hình thành vào khoảng thế kỷ 9 đến thế kỷ 11, gắn với vương quốc Chăm Pa. Năm 2001, 14 giếng cổ được công nhận là di tích quốc gia, mang giá trị lớn về lịch sử, văn hóa và sinh thái.
Người dân địa phương cho hay, các giếng cổ này chưa từng cạn, kể cả trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Nước giếng luôn trong vắt, mát lạnh vào mùa hè và ấm vào mùa đông, tạo nên môi trường sinh thái hiếm có.
Rau liệt sinh trưởng nhờ mạch nước trong mát từ các giếng cổ.
Đặc biệt, chính từ nguồn nước ngầm mát lành này giúp rau liệt sinh trưởng tự nhiên. Loại rau này thường bám nhẹ trên đá, không chịu được nước bẩn. Chất dinh dưỡng chủ yếu đến từ dòng nước tự nhiên, vì vậy rau không cần phân bón, không sử dụng thuốc trừ sâu và gần như không tốn nhiều công chăm sóc.
Ruộng rau liệt phát triển từ mạch nước của giếng cổ.
Đang cùng người thân thu hoạch, anh Phúc Văn (trú xã Cồn Tiên) cho biết, gia đình anh có khoảng 500m2 trồng rau liệt. Theo anh, rau chỉ cần nguồn nước sạch nên việc chăm sóc rất đơn giản, chủ yếu là nhặt cỏ dại. Vào những ngày trời se lạnh, có sương, rau phát triển tốt, có thể thu hoạch liên tục để đem bán.
Mùa rau liệt thường bắt đầu từ tháng 9 hoặc tháng 10 âm lịch và kéo dài khoảng 4 đến 5 tháng, tùy thời tiết. Đầu vụ, người dân lấy những gốc rau còn sót lại từ vụ trước để nhân giống. Nhờ tốc độ sinh trưởng nhanh, rau liệt cho thu hoạch đều đặn khoảng 15 đến 20 ngày một lần.
Vào các đầu vụ rau, người dân lấy những gốc rau còn sót lại từ vụ trước để nhân giống.
Trong quá trình thu hoạch, rau được bó bằng lạt tre chẻ thủ công. Tre làm lạt không quá già cũng không quá non để bảo đảm độ bền, đồng thời không làm dập nát rau. Cách làm này thể hiện sự tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu đời của người dân trong việc giữ gìn chất lượng rau sạch.
Đặc sản mang lại sinh kế và hướng đi VietGAP
Từ loài rau này, nhiều món ăn dân dã được chế biến như rau liệt trộn bò trứng, xào tỏi, nấu canh hoặc ăn kèm các món lẩu. Nhờ độ giòn, vị ngọt tự nhiên và độ an toàn cao, rau liệt Cồn Tiên ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng.
Người dân thu hoạch rau liệt.
Bà Trần Thị Oanh, Chủ tịch UBND xã Cồn Tiên cho biết, hiện toàn xã có 124 hộ dân tham gia canh tác rau liệt với tổng diện tích khoảng 10 đến 12ha tùy vụ, tập trung chủ yếu tại thôn Hảo Sơn với khoảng 7ha. Rau được thương lái thu mua trực tiếp tại ruộng, cung cấp cho các chợ đầu mối ở các địa phương lân cận.
Giá thu mua rau liệt trung bình khoảng 15.000 đồng mỗi kg, cao điểm lên tới 25.000 đồng mỗi kg. Với mức giá này, mỗi sào rau có thể mang lại thu nhập hàng chục triệu đồng mỗi vụ, trở thành nguồn sinh kế quan trọng của nhiều hộ gia đình.
Rau liệt mang lại thu nhập ổn định cho người dân địa phương.
Lãnh đạo UBND xã Cồn Tiên cho biết, để nâng cao giá trị và mở rộng thị trường, chính quyền địa phương phối hợp với người dân liên kết cùng doanh nghiệp triển khai mô hình trồng rau liệt theo quy trình VietGAP. Diện tích thử nghiệm ban đầu là 1ha, tập trung kiểm soát chặt chẽ từ nguồn nước, quy trình thu hoạch đến khâu bảo quản.
"Đến nay các thủ tục chứng nhận VietGAP cho rau liệt hoàn thành, đồng thời tích hợp hệ thống QR Code để truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Doanh nghiệp liên kết xây dựng nhà xưởng, lắp đặt hệ thống xử lý và bảo quản rau, sẵn sàng mở rộng tiêu thụ ra các thị trường xa hơn", bà Trần Thị Oanh chia sẻ.
