1. Phân biệt virus bại liệt hoang dại và virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine
Virus bại liệt hoang dại (WPV) là dạng virus bại liệt phổ biến nhất. Hai trong số ba loại virus bại liệt hoang dại đã bị loại trừ (WPV2 và WPV3), và toàn cầu đang nỗ lực loại trừ WPV1.
Tuy nhiên, có một dạng bệnh bại liệt khác có thể lây lan trong cộng đồng đó là virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine lưu hành, hay còn gọi là cVDPV.
Mặc dù cVDPV rất hiếm, nhưng chúng đang gia tăng trong những năm gần đây do tỷ lệ tiêm chủng thấp trong cộng đồng. Trong đó, cVDPV type 2 (cVDPV2) là phổ biến nhất, với 959 trường hợp xảy ra trên toàn cầu vào năm 2020. Đáng chú ý, kể từ khi khu vực châu Phi được tuyên bố là đã làm gián đoạn quá trình lây truyền virus bại liệt hoang dại vào tháng 8 năm 2020, cVDPV hiện là dạng virus bại liệt duy nhất ảnh hưởng đến khu vực châu Phi.
Số ca cVDPV rất hiếm, nhưng chúng đang gia tăng trong những năm gần đây do tỷ lệ tiêm chủng thấp trong cộng đồng.
Nếu một quần thể bị thiếu miễn dịch nghiêm trọng, thì sẽ có đủ trẻ em nhạy cảm để virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine bài tiết bắt đầu lưu hành trong cộng đồng. Nếu virus vaccine có thể lưu hành trong một thời gian dài không bị gián đoạn, thì nó có thể biến đổi và trong vòng 12-18 tháng sẽ gây ra độc lực thần kinh. Những virus này được gọi là virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine lưu hành (cVDPV).
Như vậy khi khả năng miễn dịch của quần thể càng thấp thì những virus này tồn tại càng lâu. Chúng tồn tại càng lâu, chúng càng sao chép, thay đổi và trao đổi vật liệu di truyền với các enterovirus khác (một chi virus phổ biến với hơn 100 chủng khác nhau) khi chúng lây lan trong cộng đồng.
Nếu một quần thể được chủng ngừa đầy đủ chống lại bệnh bại liệt, nó sẽ được bảo vệ chống lại sự lây lan của cả hai chủng virus bại liệt hoang dại và vaccine.
Các đợt lưu hành của virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine là rất hiếm. Trong 10 năm qua - khoảng thời gian mà hơn 10 tỷ liều vaccine bại liệt đường uống đã được cung cấp trên toàn thế giới - các đợt bùng phát cVDPV dẫn đến ít hơn 800 trường hợp mắc bệnh. Trong cùng thời kỳ, nếu không được tiêm vaccine OPV, hơn 6,5 triệu trẻ em sẽ bị bại liệt do virus bại liệt hoang dại.
Trong 10 năm qua - hơn 10 tỷ liều vaccine bại liệt đường uống đã được cung cấp trên toàn thế giới. Ảnh: Internet
2. Làm thế nào cVDPV xảy ra?
Vaccine bại liệt uống (OPV) đã đưa virus bại liệt hoang dã đến bờ vực bị loại trừ có nhiều lợi ích: virus vaccine sống giảm độc lực (làm yếu) cung cấp khả năng miễn dịch tốt hơn trong ruột, đó là nơi bệnh bại liệt tái tạo. Virus vaccine cũng được bài tiết qua phân và trong các cộng đồng có điều kiện vệ sinh kém, điều này có nghĩa là virus có thể lây lan từ người sang người.
Trong các cộng đồng có tỷ lệ tiêm chủng thấp, do virus lây lan từ trẻ chưa được tiêm chủng sang trẻ khác trong một thời gian dài (thường trong khoảng 12-18 tháng), virus có thể biến đổi và có dạng có thể gây bệnh tê liệt giống như virus bại liệt hoang dại. Virus bại liệt đột biến này sau đó có thể lây lan trong cộng đồng, dẫn đến cVDPV.
3. Nguyên nhân gây ra cVDPV
Nguyên nhân của cVDPV là tỷ lệ tiêm chủng thấp. Vì vậy, cách tốt nhất để phòng ngừa và dập tắt chúng khi có dịch là tiêm vaccine cho trẻ. Vaccine bại liệt bảo vệ trẻ em cho dù loại bại liệt là virus bại liệt hoang dại hay virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine . Các đợt bùng phát (dù là WPV hay cVDPV) thường nhanh chóng được ngăn chặn bằng 2–3 vòng hoạt động tiêm chủng bổ sung chất lượng cao (các chiến dịch tiêm chủng).
Ngoài các chiến dịch tiêm chủng chất lượng cao, GPEI đang nỗ lực triển khai một công cụ ứng phó bùng phát cải tiến: vaccine bại liệt dạng uống mới type 2, hay nOPV2. Vaccine này tương tự như mOPV2 (vaccine bại liệt đơn giá type 2), vaccine ứng phó với ổ dịch hiện tại được sử dụng khi bùng phát cVDPV type 2. Tuy nhiên, nó có những cải tiến giúp làm cho virus vaccine ít có khả năng biến đổi và gây bệnh hơn trong các cộng đồng có tỷ lệ tiêm chủng thấp – nghĩa là nó có thể giúp giảm nguy cơ bùng phát cVDPV2.
Có những loại virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine (VDPV) khác được tìm thấy ở các cá nhân và môi trường
4. Thông tin bổ sung về virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine
Mặc dù cVDPV ảnh hưởng đến cộng đồng và đảm bảo hành động y tế công cộng (tức là ứng phó với đợt bùng phát) trước mối đe dọa sức khỏe cộng đồng mà chúng gây ra, nhưng có những loại virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine (VDPV) khác được tìm thấy ở các cá nhân và môi trường.
Virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine liên quan đến suy giảm miễn dịch (iVDPV)
Sự sao chép kéo dài của VDPV đã được quan sát thấy ở một số ít người mắc các rối loạn suy giảm miễn dịch hiếm gặp. Bởi vì họ không thể tạo ra phản ứng miễn dịch, những người này không thể loại bỏ được việc nhiễm virus vaccine đường ruột, loại virus này thường được loại bỏ trong vòng sáu đến tám tuần. Do đó, chúng bài tiết iVDPV trong thời gian dài.
Sự xuất hiện của iVDPV là rất hiếm. Chỉ có 111 trường hợp được ghi nhận trên toàn thế giới kể từ năm 1962. Trong số này, hầu hết ngừng bài tiết trong vòng sáu tháng hoặc chết.
Virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine mơ hồ (aVDPV)
Khi một loại virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine được tìm thấy ở một cá nhân không bị suy giảm miễn dịch (nghĩa là đó không phải là iVDPV) và được xác nhận rằng VDPV này không lưu hành trong cộng đồng (nghĩa là nó không phải là cVDPV), thì trường hợp này được gọi là aVDPV.
Theo Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, trong năm 2021, 2022 do ảnh hưởng của dịch COVID-19, thực hiện giãn cách xã hội, nhiều địa phương ở nước ta đã phải tạm dừng triển khai tiêm chủng thường xuyên, dẫn đến tỷ lệ tiêm chủng nhiều loại vaccine ở mức thấp nhất trong vòng 20 năm qua.
Trong đó, tỷ lệ uống vaccine bOPV (vaccine phòng bại liệt đường uống) và tiêm IPV của cả năm 2021 chỉ đạt 69,4% và 80,4%; năm 2022 đạt 70,1% và 89,2%. Tỷ lệ tiêm IPV mũi 2 đạt 73% dẫn đến nhu cầu sử dụng các vaccine này giảm so với kế hoạch, tăng số lượng tồn vaccine IPV hạn sử dụng ngắn tại các tuyến.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Số bệnh nhân COVID -19 nặng và tử vong đang tăng trở lại.
