Hỗn loạn thị trường buôn bán nấm lim xanh
Trong vai người đi mua nấm với lý do có người thân bị bệnh xơ gan cổ trướng, nhóm phóng viên chúng tôi bắt xe ngược hơn 100km lên đến thị trấn Tiên Kỳ - thủ phủ của huyện Tiên Phước (Quảng Nam). Chúng tôi dừng ngay tại một quán bán bánh mì của bà lão đã ngoài 60 tuổi ở trung tâm thị trấn để dò la. Sau một hồi bắt chuyện, biết chúng tôi từ nơi xa đến để tìm mua nấm lim xanh, bà liền lên tiếng khuyên ngăn: "Nấm lim à, bữa nay khó mua được nấm thật lắm cháu à. Ngay cả bà là người ở đây mà khi tìm mua nấm lim xanh gửi cho người bà con xa tận trong Nam mà vẫn bị lừa. Bữa nay họ làm giả tinh vi lắm!".
 Có thể tìm thấy cả chục cửa hàng bán nấm lim xanh như thế này ở Quảng Nam. |
Trở lại với câu chuyện sau khi bà lão giải thích và khuyên giải, một người đàn ông làm bảo vệ tên Hải cho một công ty TNHH gần đó có ý cò mồi hứa sẽ dẫn chúng tôi đến ngay địa chỉ mua nấm thật. Thông qua cuộc điện thoại trao đổi chớp nhoáng giữa ông Hải và một cò mồi khác tên Tí, trong cuộc nói chuyện, Tí khẳng định cơ sở mà anh nói với chúng tôi là nơi bán nấm lim thật 100%. Để thuyết phục chúng tôi, ông Tí còn đưa ra địa chỉ cho chúng tôi đến đó và tự hỏi mua.
Lần theo địa chỉ mà ông Tí cung cấp, nơi bán nấm lim xanh là một hiệu sách giáo dục. Khi được biết mục đích đến của chúng tôi là tìm mua nấm thì bà chủ tên Phương mặt hứng khởi xách từ trong nhà ra 2 bao lớn nấm lim, nhanh nhảu nói: "Em muốn mua nấm lim, tìm đến chỗ chị là đúng rồi đó. Những người từ xa tìm đến cửa hàng chị rất nhiều. Chị cũng lấy giá mềm thôi. Ở đây có nhiều cửa hàng bán nấm lim nhưng không có chỗ nào giá rẻ như ở chỗ chị đâu. Thấy em đường xa tới đây mua nên chị sẽ để lại cho em 1 cân với giá 2 triệu 100 ngàn".
Sau một hồi quan sát, lấy lý do muốn tìm hiểu thêm giá cả, chúng tôi xin phép tìm đến 1 cửa hàng khác cũng thuộc địa bàn thị trấn Tiên Kỳ. Đây là 1 đại lý lớn hơn so với cửa hàng của bà Phương. Bắt chuyện với chúng tôi, bà chủ tên Thịnh giới thiệu rằng, mỗi tháng, cửa hàng của bà bán đi khoảng gần 100 cân nấm lim. Đa số là những người từ Hà Nội và Sài Gòn có nhu cầu tìm tới mua nấm. Đổ hai bao nấm xuống sàn, bà cố gắng giải thích cho chúng tôi từng loại nấm với những kích cỡ khác nhau. Mỗi loại có một giá riêng. Loại rẻ nhất cũng là 1 triệu 600 ngàn đồng 1 cân, còn loại đắt nhất lên đến 8 triệu đồng mỗi cân. Khi chúng tôi thắc mắc tại sao lại có sự chênh lệch lớn đến thế, bà giải thích rằng những loại có giá cao thường là những cây nhiều năm tuổi hơn và có kích thước lớn hơn. Để tạo thêm sự tin tưởng, bà cho biết thêm: "Hàng của tôi cũng được lấy từ vùng núi Tiên Hiệp về".
Theo điều tra của nhóm phóng viên, giá cả mà các chủ bán nấm lim xanh hét giá đối với người mua là chính bản thân họ tự đặt ra. Việc định giá cho sản phẩm nấm lim xanh khác với nhiều sản phẩm hàng tiêu dùng khác trên thị trường. Nhớ lại cái buổi đầu tiên khi người ta phát hiện và thổi bùng công dụng của nấm lim, lúc đó, 1kg nấm có giá lên đến gần cả 60 - 70 triệu đồng. Rất nhiều người đã phất lên từ việc buôn bán nấm theo kiểu siêu lợi nhuận thời đó. Còn hiện nay, tuy giá cả nấm lim không còn "đắt hơn vàng" như trước nhưng 1kg nấm mà phải bỏ ra mấy triệu đồng trong khi công dụng chỉ dựa trên lời đồn chưa chắc là chữa lành được bệnh. Bên cạnh việc thổi giá của người bán xuất phát từ tư lợi cá nhân thì vẫn có rất nhiều người mua khắp nơi tới đặt hàng với đơn hàng có khi lên đến cả chục triệu đồng. Đó còn chưa kể vào mùa hàng khan hiếm khi đến hết tháng 10 là nấm lim xanh không mọc nữa mà phải chờ năm sau nên giá nấm sẽ tăng gấp đôi, gấp 3 lần là chuyện bình thường.
Thật giả khó phân biệt
Để tìm hiểu thực hư, chúng tôi quyết định lên đến xã Tiên Hiệp là quê hương của nấm lim xanh. Dọc đường đi từ đầu đến cuối xã, dễ dàng nhận thấy vô số các biển hiệu bán nấm lim xanh của người dân. Ghé vào một cửa hàng bán nấm bên đường, chị Nguyễn Thị Lập - chủ cửa hàng cho chúng tôi biết: "Hiện nay, số người buôn bán nấm lim xanh trên địa bàn huyện Tiên Phước rất nhiều. Riêng trên địa bàn xã Tiên Hiệp này, tính ra cũng đến mấy chục nhà có bán loại nấm này. Nhưng hiện nay, số người thực sự vào rừng để tìm nấm cũng không bao nhiêu. Sau 1 thời gian dài khai thác thì lượng nấm trên rừng cũng đã dần dần cạn kiệt. Bình thường, họ phải vào rừng mất gần nửa tháng cũng chỉ kiếm được vài cân đem về!".
Được biết, loại nấm lim xanh này có thời gian phát triển rất lâu, phải mất ít nhất 1 năm mọc trong rừng nguyên sơ mới có thể khai thác được. Vậy nên chuyện hiện nay có người mỗi tháng bán được cả mấy chục, thậm chí là cả trăm cân nấm cũng đáng nghi ngờ. "Chính người dân địa phương thường xuyên vào rừng đi hái nấm cũng không có được số lượng lớn như thế chứ đừng nói là những người ở vùng khác. Chắc chắn là trong đó họ có trộn thêm các loại nấm khác vào để đánh lừa người mua!", chị Lập khẳng định.
Khi chúng tôi hỏi về cách phân biệt nấm thật với nấm giả, chị Lập chia sẻ: "Thực ra thì giữa nấm thật với nấm giả là vô cùng khó. Vì hiện nay, những loại nấm nuôi sau quá trình xử lý cũng có hình dạng giống như nấm lim thật, bằng mắt thường không thể nhận ra. Đến người dân trong thôn chúng tôi đây mà cũng ít người phân biệt được nữa là huống gì người ngoài. Chỉ có những người trực tiếp đi hái về mới có thể biết chắc được đó có phải là loại nấm mọc từ gốc của cây lim xanh không thôi!". Vì mục đích kiếm lời, người buôn không ngần ngại trộn các loại nấm nuôi vào trong nấm thật với số lượng lớn.
Tìm hiểu thêm về công nghệ làm nấm lim xanh giả, chúng tôi càng bất ngờ hơn vì trình độ công phu không kém gì cây nấm thật mọc ngoài tự nhiên. Để có nấm lim xanh "nhân tạo", nhiều người lấy cây nấm nuôi bình thường, rồi từ cây nấm nuôi này, người ta dùng phôi lim cấy bột gỗ vào thân nấm. Cứ như vậy, cây nấm càng lớn thì lượng bột gỗ được cấy vào càng nhiều. Sau thời gian nấm đạt đủ độ lớn để tạo màu y như cây nấm lim thật, người làm giả chỉ cần phun thêm màu hóa chất lên bề mặt ngoài của cây nấm giả, đến khi phơi khô sẽ giống như cây nấm lim thật. Khoảng thời gian từ khi nuôi nấm giả cho đến hoàn thiện tất cả trong vòng từ 55 - 60 ngày.
Tác hại khôn lường
Được biết, nhiều loại nấm giả khi người dùng không biết mà sử dụng sẽ rất nguy hiểm tới tính mạng. Đa số những người bị bệnh nặng thường có sức đề kháng yếu nên khi không dùng đúng loại nấm thật rất có nguy cơ bị trúng độc và tử vong. Theo lời chị Lập thì cách đây khoảng 10 năm, một người đàn ông từ miền Nam có người thân bị ung thư gan nên tìm đến Quảng Nam để mua loại nấm này. Do không biết thật giả dẫn đến việc mua phải nấm kém chất lượng. Khi người thân của ông ta dùng thì 3 ngày sau có biểu hiện yếu đi trông thấy, liên tục nôn tháo, có nhiều khi nôn ra cả máu, đến khoảng 5 ngày sau thì tử vong. Cũng chỉ vì trước đây, ông ta nghe nói tác dụng của nấm lim xanh không biết thực hư có chữa được ung thư hay không nhưng tác dụng kéo dài sự sống cho người bệnh là có thật. Đằng này, sau khi dùng xong, người nhà của ông lại suy giảm sức khỏe rõ rệt nên ông mới đưa loại nấm mà ông mua được về lại Tiên Hiệp cho những người am hiểu về nấm kiểm tra thì phát hiện trong đó còn trộn thêm cả một số loại nấm khác.
 Nấm lim xanh thật và nấm lim xanh giả để lẫn lộn rất khó phân biệt. |
Thị trường hỗn loạn, giá cả linh tinh. Những ngày cuối tháng 9, đầu tháng 10/2013, chúng tôi mang câu chuyện về nấm lim xanh đến gặp Chủ tịch UBND xã Tiên Hiệp - ông Đỗ Xuân Quảng cho hay: "Trước đây, phong trào buôn bán nấm lim xanh trên địa bàn xã hết sức phức tạp, gây mất an ninh trật tự. Chính quyền xã cũng đã có nhiều biện pháp can thiệp và tịch thu nhiều lô nấm không có giấy phép cũng như chưa rõ nguồn gốc. Hiện nay, phong trào tìm và bán nấm lim xanh cũng còn tự phát từng nhóm nhỏ. Bên cạnh đó còn có cả người từ nơi khác đến tham gia, vì vậy, xã rất khó quản lý". Trao đổi thêm về tình hình buôn bán nấm lim xanh trên địa bàn xã, ông Quảng còn nhấn mạnh thêm: "Chỉ có những hộ có giấy chứng nhận mới cho phép đặt bảng giới thiệu và bán sản phẩm nấm lim xanh. Xã cũng thường xuyên đến kiểm tra các cơ sở này. Còn về các hộ buôn bán nhỏ lẻ thì xã rất khó kiểm soát do chưa có quy định cụ thể cũng như các chế tài xử phạt đối với loại mặt hàng này.
Bài, ảnh: Gia Ly