Từ dự phòng đến chủ động: bước chuyển của Medicine 3.0

Đây là hai cách tiếp cận bổ sung nhau, cùng dẫn đến đích chung là bảo vệ và nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Y học dự phòng (Preventive Healthcare) mang tư duy "ngăn ngừa bệnh trước khi xảy ra", tập trung giảm nguy cơ mắc các bệnh đã biết như tim mạch hay ung thư. Trong khi đó, Y học chủ động (Proactive Healthcare) hướng đến "liên tục tối ưu sức khỏe để tránh suy giảm", chú trọng duy trì hiệu suất sinh học và phát hiện rối loạn chức năng khi chúng còn rất sớm. Xét về phạm vi, Y học chủ động bao trùm Y học dự phòng. Khi mô hình chủ động được áp dụng rộng rãi, dự phòng trở thành một phần tự nhiên trong hệ thống.

Công cụ và công nghệ trong hai mô hình

Nếu chăm sóc dự phòng dựa trên các xét nghiệm phổ biến như đo huyết áp, mỡ máu, X-quang hoặc nội soi, thì chăm sóc chủ động mở rộng sang các công cụ hiện đại như giải mã gene, tuổi sinh học, phân tích hệ vi sinh đường ruột, theo dõi liên tục bằng thiết bị đeo và ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Sự khác biệt này phản ánh mức độ phát triển của công nghệ, không phải sự đánh giá về mặt tốt – xấu. Dự phòng vẫn là nền tảng quan trọng, trong khi chủ động bổ sung thêm lớp dữ liệu cá nhân hóa để tăng khả năng nhận diện rối loạn chức năng từ sớm.

Vai trò của người dùng và các chuyên gia y tế

Ở mô hình dự phòng, người bệnh chủ yếu làm theo hướng dẫn từ bác sĩ. Trong mô hình chủ động, người dùng trở thành người đồng kiến tạo dữ liệu sức khỏe của chính họ cùng với chuyên gia sức khỏe. Hệ thống dịch chuyển từ bác sĩ làm trung tâm sang dữ liệu và người dùng làm trung tâm có sự hướng dẫn và đồng hành của chuyên gia sức khỏe (health coach).

Sự dịch chuyển này không phủ nhận vai trò của bác sĩ mà mở rộng cách thức hai bên hợp tác, nhất là trong bối cảnh công nghệ theo dõi 24/7 ngày càng phổ biến.

Ứng dụng thực tế trong các lĩnh vực sức khỏe

Có ba nhóm tình huống để minh họa sự khác biệt:

– Chuyển hóa: "Dự phòng" khuyến nghị ăn kiêng và tập luyện, ngủ đủ khi đường huyết tăng. "Chủ động" theo dõi đường huyết liên tục và phân tích phản ứng insulin để cá nhân hóa chế độ sinh hoạt.

– Tim mạch: "Dự phòng" kiểm soát cholesterol. "Chủ động" đánh giá sâu hơn qua ApoB, LDL oxy hóa hay chức năng nội mô.

– Suy giảm nhận thức: "Dự phòng" tập trung tầm soát trí nhớ sau 65 tuổi. "Chủ động" theo dõi giấc ngủ, viêm hệ thống và các yếu tố môi trường từ sớm hơn.

Với Y học chủ động, việc theo dõi các chỉ số sinh hóa của cơ thể không chỉ là dự báo để ngăn chặn mà là phát hiện sớm ngay từ khi các dấu hiệu suy giảm, mất cân bằng của cơ thể xuất hiện để điều chỉnh bằng các hoạt động và can thiệp lối sống.

Medicine 3.0 – điểm giao thoa của hai hệ tư duy

Điểm quan trọng nhất là "Y học 3.0 (Medicine 3.0)" không phải phiên bản thay thế mà là sự tích hợp tối ưu giữa dự phòng và chủ động.

Theo đó, Medicine 3.0 gồm 5 yếu tố:

1. Dự phòng: Đưa ra các giải pháp từ môi trường đến cá nhân để dự phòng

2. Chính xác: Thông số sức khỏe được phát hiện sớm và chính xác

3. Cá nhân hóa: Điều chỉnh theo gene, môi trường, lối sống.

4. Dự đoán: Sử dụng dữ liệu để dự báo nguy cơ.

5. Tham gia: Người dùng đồng hành trong việc tạo và quản lý dữ liệu sức khỏe.

Và trên hết Medicine 3.0 giáo dục và trao quyền quản lý sức khỏe cho người dân, đó chính là sự Chủ động.

Do đó, Medicine 3.0 không đặt hai mô hình vào thế đối nghịch. Thay vào đó, nó xem chăm sóc dự phòng là nền móng và chăm sóc chủ động là bước phát triển mở rộng, phù hợp với thời đại dữ liệu và công nghệ.

Kết luận

Dự phòng và chủ động là hai lớp không thể thiếu và Medicine 3.0 là sự hội tụ của cả hai. Đây là hướng tiếp cận giúp hệ thống y tế tiến gần hơn tới mục tiêu sống khỏe mạnh hơn, lâu hơn và chủ động hơn.

Dược sĩ, Kỹ sư Công nghệ Y Sinh Vincent Nguyen

Viện nghiên cứu sức khỏe toàn diện