Mối tình đầu lấy bối cảnh tại thành phố Sài Gòn trước năm 1975, khi cuộc chiến sắp chấm dứt với những câu hỏi day dứt về sự lựa chọn lẽ sống của những người trẻ tuổi. Phim khắc họa mối tình đầu của chàng sinh viên Ba Duy (diễn viên Thế Anh) với cô gái Diễm Hương (diễn viên Như Quỳnh), nhưng cuộc tình đổ vỡ khi Diễm Hương buộc phải lấy một cố vấn Mỹ để cứu cha qua cơn hoạn nạn. Đau đớn, Ba Duy đã bỏ học và lao vào con đường nghiệp ngập, cho quên tình, quên đời. Nhưng ánh sáng đã trở lại với cuộc đời Ba Duy khi được chị ruột là Hai Lan (diễn viên Trà Giang) - một cán bộ tình báo hoạt động nội thành khuyên giải, giáo dục để không bước vào con đường lầm lạc.
NSND Như Quỳnh và nhà văn Trương Quý đối thoại sau buổi chiếu phim Mối tình đầu tại Salon điện ảnh Hà Nội
Trong những ngày Sài Gòn náo loạn vì quân giải phóng sắp tiến vào, Diễm Hương bỗng phát hiện ra chồng cô đang âm mưu bắt cóc trẻ em Việt Nam đưa nước ngoài bán. Sợ lộ tẩy, y đã giết Diễm Hương hòng bịt đầu mối.
Tại sao Mối tình đầu được chọn chiếu cho những khán giả của ngày hôm nay, khi mà chiến tranh đã lùi xa, tâm cảm của khán giả cũng đã rất khác. Lý giải điều này, nhà văn Trương Quý cho rằng : Những câu hỏi và bế tắc của nhân vật chính - Ba Duy vẫn không cũ, chẳng hạn : “Em ra đi vì bụi đời rũ chưa sạch” - một sự nổi loạn của Ba Duy cũng có thể gặp lại đâu đó trong những thanh niên còn chưa tìm ra con đường đi cho riêng mình ngày nay, khác chăng là thay đổi ngôn từ. Đây cũng một bộ phim của tuổi trẻ ngập ngừng day dứt với những giá trị cũ, như tấm ảnh poster phim Secret Ceremony (1968) với đôi mắt Liz Taylor và Mia Farrow treo trong phòng của Ba Duy được thu vào khuôn hình rất nhiều lần. “Mối tình đầu” đúng như tên gọi, mang không khí của sự mới bắt đầu, rất nồng nhiệt, rất si mê, có cả những chân lý hết sức rõ ràng được gọi tên lại có những điều mơ hồ không lí giải nổi. Điều kỳ lạ là gần 40 năm đã trôi qua nhưng không khí đan xen “ánh sáng và bóng tối”, phù hoa và rác rưởi vẫn khiến người xem xao xuyến!
Áp phích phim Mối tình đầu
Qủa thật, bộ phim Mối tình đầu với những cảnh quay đẹp như mơ, với dàn diễn viên đẹp kinh điển vẫn khiến người xem của thời hiện tại bâng khuâng. Bởi cái đẹp bao giờ cũng dễ dàng xuyên thấm vào trái tim con người, bất chấp không gian và thời gian. NSND Như Quỳnh nhớ lại : Đây là bộ phim đầu tiên tôi đóng về tình yêu đôi lứa, được quay ở Sài Gòn. Cuối năm 1976, đoàn làm phim khăn gói vào Sài Gòn, đi tàu hỏa vì kinh phí hạn chế, mà đi những mấy ngày chứ không nhanh như bây giờ. Thời gian quay phim có 3 tháng nhưng chúng tôi cần nhiều hơn thế để tiếp xúc với đất và người, nhất là để hiểu người Sài Gòn. Tôi vẫn còn nhớ mãi mình và anh em trong đoàn trầm trồ như thế nào, khi lần đầu tiên nhìn thấy những chung cư cao tầng- một hình ảnh rất xa lạ với con mắt của một người sống ở miền Bắc. Thời trang của người Sài Gòn lúc bấy giờ là áo chẽn, quần loe cũng xa lạ với gu thẩm mỹ của chúng tôi. Rồi tiếp xúc với văn minh … xí bệt, cũng là lần đầu tiên nốt. Mọi người trong đoàn còn hỏi nhau… cảm tưởng. Nghĩ lại cũng thấy hơi quê. Chính vì công tác chuẩn bị hết sức chu đáo, nên nếu như khán giả xem phim sẽ thấy một Sài Gòn phồn hoa và bừa bộn trước 1975 với kiến trúc, thời trang, lối sống… những chốn ăn chơi thời thượng, những sự kiện đã từng được ghi lại trong lịch sử… Một cách tự nhiên nhất, điện ảnh đã làm công việc lưu giữ ký ức - lưu giữ lịch sử.
Trong những cuộc trả lời phỏng vấn, NSND Thế Anh, hay “đay” rằng Như Quỳnh lúc bấy giờ quá phong kiến nên dù đóng cảnh tình yêu đôi lứa nhưng cứ né tránh nụ hôn của anh, buộc anh phải hôn lên trán, lên má… Như Quỳnh thì lại cho rằng, những cảnh quay lãng mạn tuyệt đẹp ở Đà Lạt đã đủ để khán giả tin rằng đây là một … cặp đôi. Tuy rằng nụ hôn trong phim không thực chất là nụ hôn của tình yêu đôi lứa nhưng nó diễn tả được sự trong sáng, đúng với bản chất của tình yêu thời bấy giờ.
Cặp đôi tuyệt đẹp của màn ảnh đen trắng Thế Anh (vai Ba Duy) – Như Quỳnh (vai Diễm Hương)
Như Quỳnh cho biết khi đóng phim này, chị chưa lấy chồng. Trong phim có một cảnh khá bạo liệt, đó là khi tên cố vấn Mỹ (Robert Hải đóng) chiếm đoạt Diễm Hương. Đạo diễn đã phải trấn an nữ diễn viên chính rất nhiều, người làm phục trang cũng phải vận dụng mọi cách để Như Quỳnh tin là không hề bị … hở hang, trong một cảnh quay tế nhị như thế. Trên thực tế, cảnh đó cũng xoẹt ngang bộ phim nhanh như một tia chớp, không hề có những cảnh cảm xúc thông thường phải có sau một xen như vậy, ví dụ như sự đau đớn của nữ nạn nhân… Nó nhanh đến nỗi người xem chỉ cần nhãng đi là có thể không thấy được cảnh đó. Thế nhưng sau khi đóng cảnh đó, Như Quỳnh đã khóc rất nhiều, cảm giác xấu hổ xâm chiếm…
Đám cưới của Diễm Hương với cố vấn Mỹ (cảnh trong phim)
Mối tình đầu ra đời cách đây hơn 40 năm, thời mà điện ảnh Việt Nam vẫn được nhận xét là… ngây thơ, nhưng vẫn phải thừa nhận phim còn sức hút. Điện ảnh vẻ như đúng là thánh đường, nơi mà các nữ diễn viên chính là hoa khôi của màn ảnh đen trắng. Nam diễn viên cũng thành người trong mộng của nhiều cô gái với vẻ lãng tử, hào hoa không thể trộn lẫn. Cặp đôi đẹp của màn bạc Việt Nam Thế Anh- Như Quỳnh đã khiến người xem của mọi thế hệ rung động, đồng cảm với những cảm xúc xao xuyến, đắm đuối của mọi mối tình đầu, dù là trong những cảnh “rượt đuổi” lãng mạn trong một cánh rừng Đà Lạt hay “sến sẩm” như lúc cô gái ngấm thuốc độc chết dần trong tay người yêu cũ, vẫn đang cố nói những lời nước mắt …