Quản lý chất thải y tế là trách nhiệm đối với an toàn cộng đồng và môi trường sinh thái

Đây không chỉ là yêu cầu về mặt thủ tục hành chính mà còn là trách nhiệm đối với an toàn cộng đồng và môi trường sinh thái.

Bước tiến dài mặt chính sách trong công tác quản lý chất thải y tế tại Việt Nam

Báo cáo của Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho thấy, công tác quản lý chất thải y tế tại Việt Nam đã có những bước tiến dài về mặt chính sách. Theo báo cáo, 93,5% các đơn vị đã ban hành văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện công tác quản lý chất thải y tế môi trường (PNUPSCMT), lồng ghép chặt chẽ với Thông tư 20/2021/TT-BYT. Số liệu từ 33 Sở Y tế và 25 đơn vị trực thuộc Bộ, ngành y tế đã ghi nhận 08 sự cố môi trường điển hình liên quan trực tiếp đến chất thải.

Phân tích sâu hơn về bản chất các sự cố này Phó Cục trưởng Dương Chí Nam nêu rõ.

Đối với chất thải rắn: Ghi nhận 03 sự cố nghiêm trọng liên quan đến hỏng thiết bị xử lý. Các điểm nóng xảy ra sự cố bao gồm Bệnh viện Đa khoa (BVĐK) Cần Giuộc (tỉnh Bình Thuận), Trung tâm Y tế (TTYT) huyện Gia Bình (tỉnh Bắc Ninh) và BVĐK Cà Mau. Việc các lò đốt hoặc thiết bị hấp tiệt trùng gặp trục trặc không chỉ gây ùn ứ rác thải nguy hại mà còn gia tăng nguy cơ phát tán mầm bệnh ra môi trường xung quanh.

Đối với nước thải y tế: Đây là vấn đề nhức nhối hơn với 05 sự cố được ghi nhận. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc tắc nghẽn hệ thống thu gom và hỏng máy bơm xử lý. Các đơn vị chịu ảnh hưởng trải dài từ miền Trung đến miền Nam như BVĐK Bình Thuận, TTYT huyện Tân Hiệp (Kiên Giang), TTYT huyện Kế Sách (Sóc Trăng) và Bệnh viện Ung Bướu Nghệ An. Các cơ sở y tế đã và đang gần khắc phục các sự cố nói trên.

Chia sẻ về điều này, theo Phó Cục trưởng Dương Chí Nam sự cố không nằm không nằm ở bản thân sự cố, mà nằm ở sự thiếu hụt phương án dự phòng.

"Đối với hệ thống xử lý nước thải, các đơn vị chưa có phương án khắc phục rõ ràng. Trong thời gian chờ đợi sửa chữa, gần như chưa có phương án dự phòng khả thi cho các tình huống này". Điều này đồng nghĩa với việc trong thời gian hệ thống "chết", nguy cơ nước thải chưa qua xử lý đạt chuẩn rò rỉ ra môi trường là hiện hữu.

Một điểm yếu cốt tử khác được báo cáo vạch rõ là sự chênh lệch giữa công tác chuẩn bị trên giấy và năng lực thực hành. Dù 71,3% đơn vị báo cáo đã đảm bảo nhân lực cho công tác ứng phó, nhưng phần lớn nguồn lực này chỉ dừng lại ở mức độ thô sơ: đảm bảo túi, thùng đựng chất thải để phân loại. Trong khi đó, các phương tiện chuyên dụng, hiện đại để cô lập, xử lý sự cố môi trường (như hóa chất khử khuẩn diện rộng, trang phục bảo hộ cấp độ cao, máy bơm dự phòng...) còn rất hạn chế.

Chuẩn hóa quy trình và tối ưu hóa nguồn lực ứng phó

Bên cạnh những nỗ lực về hoàn thiện hành lang pháp lý, thực tiễn tại các cơ sở y tế đang bộc lộ những khoảng trống về hạ tầng kỹ thuật và kỹ năng ứng phó thực tế.

Theo Phó cục trưởng Dương Chí Nam: "Các đơn vị hầu hết chưa tổ chức diễn tập. Khoảng 2% đơn vị có tổ chức nhưng thực chất lại là diễn tập Phòng cháy chữa cháy (PCCC) chứ không phải diễn tập ứng phó sự cố môi trường do chất thải y tế".

Việc nhầm lẫn hoặc đánh đồng giữa diễn tập cháy nổ và diễn tập an toàn sinh học/môi trường là một lỗ hổng . Khi sự cố tràn đổ chất thải lây nhiễm hoặc rò rỉ nước thải xảy ra, quy trình xử lý hoàn toàn khác biệt với việc dập lửa. Sự thiếu vắng các kịch bản thực tế này khiến nhân viên y tế lúng túng và bị động khi đối mặt với rủi ro thật sự.

Trước những thách thức về an ninh môi trường y tế, Cục Phòng bệnh xác định năm 2025 là thời điểm bản lề để chuyển dịch từ tư duy "quản lý hành chính" sang "quản trị rủi ro thực tế". Để làm tốt công tác này, Phó Cục trưởng Dương Chí Nam đã đề ra 5 mũi nhọn chiến lược cần thực hiện ngay lập tức.

Thứ nhất: Rà soát và đánh giá nguy cơ thực tế Không chấp nhận các kế hoạch sơ sài, mang tính đối phó. Bộ Y tế yêu cầu các cơ sở phải rà soát lại toàn bộ thực trạng hạ tầng. Trên cơ sở đánh giá đúng nguy cơ (về thiết bị, về con người, về quy trình), các đơn vị mới xây dựng được Kế hoạch và kịch bản PNUPSCMT sát sườn. Kế hoạch này phải đi kèm với việc bố trí đủ kinh phí thực tế để mua sắm trang thiết bị chuyên dụng, chứ không chỉ dừng lại ở các vật tư tiêu hao thông thường.

Thứ hai: Bắt buộc tổ chức diễn tập chuyên biệt. Đây là giải pháp trọng tâm để xóa bỏ con số "2%". Ông Dương Chí Nam nhấn mạnh yêu cầu "Tổ chức diễn tập các tình huống ứng phó sự cố môi trường do chất thải y tế tại đơn vị". Các kịch bản diễn tập phải cụ thể: xử lý khi lò đốt hỏng, phương án khi trạm xử lý nước thải ngừng hoạt động, quy trình cô lập khu vực khi có tràn đổ chất thải nguy hại. Chỉ có thao luyện thực tế mới giúp đội ngũ y tế hình thành phản xạ xử lý chính xác.

Thứ ba: Tăng cường năng lực qua đào tạo chuyên sâu Ngành y tế sẽ đẩy mạnh tổ chức các lớp tập huấn chuyên đề, chuyên sâu về phòng ngừa và ứng phó sự cố. Nội dung đào tạo sẽ không chỉ dừng lại ở lý thuyết văn bản mà tập trung vào hướng dẫn kỹ năng diễn tập, kỹ năng vận hành thiết bị ứng phó.

Thứ tư: Cơ chế giám sát và trách nhiệm Công tác kiểm tra, giám sát sẽ được tăng cường, tập trung vào việc quản lý chất thải và khả năng sẵn sàng ứng phó. Việc này nhằm đảm bảo các chỉ đạo từ Bộ Y tế không bị "tắc" ở khâu triển khai tại cơ sở. Cục Quản lý Môi trường y tế giao trách nhiệm trực tiếp cho phòng Quản lý môi trường tại các cơ sở y tế làm đầu mối tham mưu và chịu trách nhiệm triển khai.

Sự cố môi trường y tế, dù nhỏ, cũng có thể gây ra những tác động dây chuyền lớn đến sức khỏe cộng đồng và uy tín của ngành y. Để làm được điều này, cần sự chuyển mình đồng bộ từ ý thức của từng nhân viên y tế đến sự đầu tư bài bản của lãnh đạo các bệnh viện. Môi trường xanh, sạch, an toàn chính là liều thuốc tinh thần quý giá nhất hỗ trợ cho quá trình điều trị của người bệnh.