"Nhiều cựu chiến binh trong Nam ngoài Bắc là đồng đội của chúng tôi ở chiến trường đường 7 năm xưa, giờ trở lại đây, họ không ngờ rằng trong chiến tranh nơi đây đã làm nên một huyền thoại, thì bây giờ, cán bộ và đồng bào các dân tộc địa phương đã và đang viết nên một câu chuyện huyền thoại mới: Huyền thoại đường 7 thời đổi mới và hội nhập..." - ông Phan Cự Hảo - Chủ tịch Hội Cựu chiến binh thị xã Ayun Pa (Gia Lai) bộc bạch.
Cuộc truy kích lớn nhất Đông Dương
Chiều chiều, người cựu chiến binh Vũ Xuân Mân ở thị xã Ayun Pa (Gia Lai) lại lặng lẽ ra sông Bờ, mắt nhìn xa xăm về phía những rẫy bắp xanh mướt. Trận truy kích địch lớn chưa từng có trong lịch sử Việt Nam hơn 35 năm trước vẫn in đậm trong ký ức ông.
Vào những ngày tháng ba lịch sử năm 1975, cả Tây Nguyên rạo rực trong không khí giải phóng sau khi bộ đội ta giải phóng Buôn Ma Thuột (ngày 10/3/1975). Bị thua tan tác, bọn tàn quân Mỹ ngụy buộc phải rút xuống đồng bằng thông qua con đường duy nhất là đường 7 với mục đích co cụm lực lượng ở duyên hải miền Trung để đối phó với các mũi tiến công của ta và tìm cơ hội phản công chiếm lại Tây Nguyên. Hơn 15 ngàn tên địch thuộc Quân đoàn 2 (gồm 3 tiểu đoàn bảo an, 6 đại đội lẻ, 2 đội trinh sát dã chiến, một đại đội biệt kích, 1 chi đội thiết giáp và 1 pháo đội...) dắt díu theo vợ con ồ ạt tháo chạy từ Buôn Ma Thuột, Đăk Tô -Tân Cảnh - Kon Tum - Pleiku kéo theo đó hàng chục ngàn người dân cũng hoảng loạn giẫm đạp lên nhau thoát xuống đồng bằng qua ngả đường 7.
 Thi công cầu Ia Trê - Quốc lộ 25. |
Dạo ấy, ông Mân là chính trị viên huyện đội H11 (huyện Phú Thiện, Ia Pa thuộc tỉnh Gia Lai bây giờ) trực tiếp tham gia chiến dịch đường 7. Ông kể, ác liệt nhất là trận truy kích địch trên đoạn đường dài chừng 10km từ cầu sông Bờ đến chân đèo Tôna thuộc địa phận thị xã Hậu Bổn, tỉnh Phú Bổn cũ (thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai ngày nay). Đây là đoạn đường yết hầu có một bên là vách núi cao, một bên là vực sâu hun hút. Lượng người dân, binh lính và phương tiện quân sự địch ào ạt tháo chạy, chen lấn giẫm đạp lên nhau đến tắc nghẽn cả lòng sông, tràn ứ lên dày đặc cả những cánh rừng ven đường. Từ sáng ngày 16/3/1975, máy bay trực thăng của ngụy quân bay đầy trời rải truyền đơn tuyên truyền xúi giục nhân dân di tản theo chúng. Dưới mặt đất, bọn ngụy quyền, binh lính của chúng xua đuổi nhân dân đi trước làm tấm bia đỡ đạn cho chúng tháo chạy hòng gây sức ép ngăn cản sự truy kích của bộ đội ta. Quân địch đốt nhà, bắn giết những người dân chống đối không tháo chạy theo lệnh của chúng...
Đoán trước sự di chuyển của địch, Bộ Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên đã lệnh cho Sư đoàn 320 phải thần tốc truy kích, tiêu diệt địch tại Cheo Reo - Phú Bổn, không cho địch tháo chạy về Duyên hải miền Trung.
Trước đó, từ đầu tháng 3/1975, lực lượng Trung đoàn 95 của Bộ Tư lệnh B3 và lực lượng địa phương của H11 Gia Lai và H37 Đăk Lăk đã được lệnh chủ động đánh bật các chốt phòng vệ của địch dọc theo đường 7, giải phóng ấp chiến lược và giải phóng dân, chia cắt thường dân ra khỏi đội hình tháo chạy của địch, tạo điều kiện cho Sư đoàn 320 cắt rừng từ Đăk Lăk qua chiếm lĩnh các núi cao bao vây khu vực Cheo Reo - Phú Bổn, tiêu diệt địch...
Từ sáng ngày 18/3, lực lượng của ta đã bao vây khu vực Cheo Reo - Phú Bổn. Trong 2 ngày 18 - 19/3, nhiều trận đánh ác liệt, dữ dội giữa Sư đoàn 320 của ta và quân địch đã diễn ra ở trại Ngô Quyền, sân bay Phú Bổn, cầu sông Bờ, cầu Cây Sung, đèo Tô Na... Hàng ngàn xe máy và phương tiện quân sự của địch bị quân ta đánh cho tan tác, dồn ứ, chồng chéo lên nhau, khói lửa ngút trời, xác binh lính địch chết đặc mặt sông Ba bên đường. Đường 7 được xem là "vùng đất chết", nơi đặt dấu chấm hết cho toàn bộ Quân đoàn 2, Quân khu 2 ngụy tại chiến trường Tây Nguyên. Ông Bân nhớ lại: "Đến 12 giờ ngày 19/3/1975, Sư đoàn bộ binh 320 của ta đã làm chủ chiến trường, giải phóng hoàn toàn tỉnh Phú Bổn (nay là huyện Phú Thiện, Ia Pa, Krông Pa và thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai). Phát triển chiến dịch xuống thị xã Tuy Hòa (Phú Yên), ta đã loại khỏi vòng chiến đấu 22.600 tên địch (diệt 9.438 tên, bắt sống 685 tên sĩ quan từ cấp úy trở lên; đặc biệt bắt sống Chuẩn tướng Trần Văn Cẩm là phụ tá chỉ huy cuộc tháo chạy của Quân đoàn 2 ngụy trên đường 7); tiêu diệt 3 thiết đoàn xe tăng, 4 liên đoàn biệt động quân, liên đoàn thông tin, công binh, 6 liên đoàn pháo 175 li của địch..., phá tan âm mưu co cụm về đồng bằng của địch; đồng thời kết thúc thắng lợi chiến dịch Tây Nguyên, tạo tiền đề cho Chiến dịch mùa xuân 1975 thắng lợi".
Chiến thắng đường 7 - sông Bờ đã từng được Đại tướng Văn Tiến Dũng đánh giá là cuộc truy kích mang tầm nghệ thuật quân sự lớn chưa từng có trong lịch sử chiến tranh Đông Dương tính đến thời điểm đó. Bên cầu sông Bờ hôm nay, chính quyền địa phương tỉnh, huyện dự định sẽ xây dựng thành quần thể di tích lịch sử chiến thắng sông Bờ.
 Đường 7 lịch sử |
Sức sống kỳ diệu của "vùng đất chết"
35 năm sau ngày giải phóng, bây giờ về lại đường 7 (QL 25), chúng ta không khỏi ngạc nhiên trước sự đổi thay đến diệu kỳ của vùng đất này. Quốc lộ 25 như một dải lụa vắt ngang qua những quả đồi giữa thảo nguyên mênh mông nối liền các thị trấn trù phú của vùng Đông tỉnh Gia Lai xuyên suốt xuống Phú Yên.
Bắt đầu từ QL14, đoạn khởi đầu của Quốc lộ 25 đi qua thị trấn Chư Sê (huyện Chư Sê) - "thủ phủ hồ tiêu" của cả nước, với diện tích trên 3.000ha, năng suất 40tạ/ha, chất lượng tiêu hàng đầu, xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới. Các tỉ phú trồng tiêu mỗi năm thu nhập dăm trăm triệu đồng trở lên đếm không chán miệng.
Phía dưới đèo Chư Sê, năm 1992, công trình đại thủy nông Ayun Hạ hoàn thành có sức tưới 13.500ha. Hệ thống kênh chính Bắc, Nam và mạng lưới kênh mương nội đồng ngày càng vươn xa, đất đai ở Phú Thiện, Ia Pa, Ayun Pa như vỡ ra, cây cối nứt mầm, xanh tốt. Niềm vui của hàng vạn đồng bào Kinh, Jrai như vỡ òa cùng những vụ mùa bội thu.
Hạt lúa nước Ayun Hạ đã tạo ra những kỳ tích cuộc sống cho người trồng lúa. Ông Rmah Son - Trưởng thôn Plei Mil, xã Ia Sol (Phú Thiện) cười khẳng định: "Đồng ruộng nước Ayun Hạ cho dân mình thay đổi, tiến bộ quá. Nhớ mới đây dân mình không dám bắt con bò kéo cày, kéo xe (sợ Yang phạt), chỉ đưa cái lưng ra gùi, cõng, nói gì đến chuyện sử dụng máy nông nghiệp. Giờ thì không riêng gì làng mình, khắp các buôn làng ở vựa lúa Ayun Hạ này làng nào cũng có hơn 50% số hộ có xe công nông, máy xới đất, những hộ khá giả mùa về có trên vài trăm bao lúa, đếm không xuể...".
Mở rộng liên kết vùng kinh tế
Xuôi đèo Tô Na những ngày tháng ba lịch sử này dễ dàng bắt gặp các nhóm công nhân đang hăng say lao động bạt mái ta-luy, san ủi, lu đầm nền đường và đặt cống thoát nước qua đường. Con đường gồ ghề, ổ voi ổ gà lúc xưa được mở rộng ra, san ủi bạt nền đường bằng phẳng hơn. Dự án cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 25 từ Gia Lai đi Phú Yên vừa được Cục Đường bộ Việt Nam hoàn chỉnh báo cáo đầu tư với tổng chiều dài gần 100km, tổng mức đầu tư 2.076 tỷ đồng bằng nguồn vốn trái phiếu Chính phủ. Theo dự án, Quốc lộ 25 được đầu tư mở rộng, nâng cấp theo tiêu chuẩn đường cấp III miền núi, nền đường rộng 9m, mặt đường rộng 6m, đạt tốc độ thiết kế 60km/giờ. Hướng tuyến cơ bản vẫn đi theo Quốc lộ 25 hiện tại (có nắn chỉnh cục bộ) để phù hợp với cấp đường.
Không lâu nữa, khi toàn tuyến được làm xong, ngoài việc rút ngắn gần một nửa chặng đường so với Quốc lộ 19, Quốc lộ 25 cũng không có nhiều đèo, dốc lớn cản trở giao thông. Và mai này cảng Vũng Rô (tỉnh Phú Yên) được hoàn thiện đầu tư nâng cấp có thể tiếp nhận tàu có trọng tải 10.000 tấn, khu kinh tế Vân Phong (tỉnh Khánh Hòa) đi vào hoạt động, lúc đó chi phí vận chuyển hàng hóa lên Tây Nguyên và ngược lại trên Quốc lộ 25 sẽ kinh tế, an toàn hơn rất nhiều so với các tuyến đường và phương thức vận tải khác. Quốc lộ 25 sẽ giúp nối kết vùng nguyên liệu cây công nghiệp và nông sản rộng lớn của bắc Tây Nguyên với Duyên hải Nam Trung Bộ. Quốc lộ 25 sẽ trở thành huyết mạch giao thông quan trọng cho Tây Nguyên rộng đường ra biển lớn.
Bài và ảnh: Sông Lam