Báo động từ ô nhiễm nhựa và sức ép toàn cầu
Việt Nam với hàng nghìn cây số bờ biển và hệ thống sông ngòi dày đặc đang chịu áp lực kép từ rác thải nhựa: ô nhiễm trên đất liền lẫn lan ra đại dương.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, riêng tại hai đô thị lớn như Hà Nội và TP. HCM, trung bình mỗi ngày phát sinh khoảng 80 tấn rác thải nhựa (chủ yếu từ túi nilon khó phân hủy và bao bì nhựa sử dụng một lần). Trong sinh hoạt hàng ngày, mỗi hộ gia đình đô thị có thể dùng từ 5–7 túi nilon/ngày, nếu nhân với hàng triệu hộ, lượng túi thải ra mỗi năm lên tới "hàng tỷ chiếc". Vấn đề không chỉ ở khối lượng khổng lồ, mà còn là cách xử lý thiếu hiệu quả: 90 % rác thải nhựa hiện được chôn lấp, đốt hoặc đưa vào bãi rác; chỉ khoảng 10% được tái chế.
Rác thải nhựa đe dọa sức khỏe con người trên toàn cầu.
Hậu quả là nhựa len lỏi vào đất, nguồn nước, vào chuỗi sinh học. Trong khi đó, việc đốt nhựa có thể sinh ra các hợp chất độc như dioxin, furan – tác nhân gây rối loạn nội tiết, suy giảm miễn dịch, dị tật bẩm sinh, thậm chí ung thư. Trên bình diện toàn cầu, nếu không có giải pháp, dự báo đến năm 2050, rác thải nhựa có thể nhiều hơn cá trong đại dương. Với một quốc gia ven biển như Việt Nam, điều này tự thân là mối đe dọa sinh tồn.
Theo TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, các sản phẩm nhựa, nhất là hộp xốt đã được chứng minh có chứa chất độc nguy hại có thể làm tổn thương não, gây viêm gan, rối loạn nội tiết, gây vô sinh và ung thư. Về nguyên tắc, những món đồ này đều chỉ được dùng 1 lần và không được dùng cho đồ ăn nóng. Khi túi nilon, hộp nhựa hay màng bọc thực phẩm đựng cơm canh, thực phẩm nóng ở khoảng 80 độ C, có thể khiến các chất phụ gia như chất hóa dẻo, phẩm màu, chì, cadimi dễ dàng thôi nhiễm vào thức ăn, sau đó hấp thụ vào cơ thể người qua quá trình sử dụng.
Các chuyên gia cảnh báo, nếu không thay đổi thói quen sử dụng, đến năm 2050, lượng rác thải nhựa trên đại dương có thể vượt qua tổng số cá. Với bờ biển dài hơn 3.200 km, Việt Nam sẽ là quốc gia chịu tác động trực tiếp và nghiêm trọng.
PGS.TS Lưu Đức Hải - Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng chỉ ban hành quy định thôi chưa đủ. Cần áp dụng thuế môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với túi nilon khó phân hủy, nhựa dùng một lần. Việc này sẽ làm tăng chi phí sử dụng, giảm động lực tiêu dùng, buộc người sản xuất, người tiêu dùng cân nhắc lựa chọn thay thế.
Thuế sẽ tác động lên nhu cầu khi chi phí sử dụng túi nilon tăng, người tiêu dùng và doanh nghiệp sẽ dịch chuyển sang túi vải, túi giấy, vật liệu sinh học. Một mô hình kiểm chứng được nhiều quốc gia sử dụng là đánh thuế túi nilon chẳng hạn Scotland, Ireland và kết quả cho thấy lượng tiêu thụ túi nilon giảm mạnh chỉ sau một vài năm thực hiện.
Các chuyên gia cũng cho rằng, Chính phủ và ngân hàng nên dành các gói tín dụng xanh, vay ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất vật liệu thay thế (như polymer phân hủy sinh học, túi giấy sinh học, hộp bã mía). Ví dụ: Nếu doanh nghiệp muốn đầu tư dây chuyền sản xuất bao bì sinh học, ngân hàng cam kết cho vay lãi suất thấp kèm bảo lãnh chính sách. Đồng thời, chính quyền cấp tỉnh có thể hỗ trợ vốn đối ứng, hỗ trợ đào tạo kỹ thuật, kết nối thị trường...
Bên cạnh đó, các chuyên gia đề xuất gói tín dụng xanh cho doanh nghiệp sản xuất vật liệu thay thế như polymer phân hủy sinh học, túi giấy sinh học, hộp bã mía. Ngân hàng có thể cho vay ưu đãi, chính quyền hỗ trợ vốn đối ứng, kết nối thị trường. Đồng thời, cần hệ thống tiêu chuẩn rõ ràng cho sản phẩm thay thế. Cùng với đó, cần có hệ thống chứng nhận với tiêu chuẩn rõ ràng. Theo đó, quy định rõ tiêu chuẩn kỹ thuật, chất lượng, độ an toàn của các sản phẩm thay thế như túi sinh học, hộp giấy, túi vải là cần thiết.
Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn khi chi phí đầu tư sản xuất cao, người tiêu dùng quen với thói quen dùng túi nilon giá rẻ, logistics phân phối sản phẩm xanh còn hạn chế. Nếu không có sự hỗ trợ đồng bộ, doanh nghiệp nhỏ dễ gặp khó khăn trong cạnh tranh.
Thúc đẩy giảm phát thải nhựa ở Thủ đô Hà Nội
Ngày 10/7/2025, tại Kỳ họp thứ 25, Hội đồng Nhân dân TP Hà Nội đã thông qua Nghị quyết về các biện pháp giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt trên địa bàn. Nghị quyết xác định rõ giảm phát thải nhựa không phải chuyện của tương lai, mà phải bước vào lộ trình từng năm, từng ngành, với mục tiêu loại bỏ nhựa dùng một lần, giảm bao bì nhựa khó phân hủy, hướng đến nền kinh tế tuần hoàn.
Theo đó: Từ 1/1/2026, các khách sạn, khu nghỉ dưỡng, điểm du lịch không được sử dụng nhựa dùng một lần. Từ 1/1/2027, chợ và cửa hàng tiện lợi không được cung cấp túi nilon khó phân hủy miễn phí. Từ 1/1/2028, chợ và cửa hàng không được lưu hành, sử dụng nhựa dùng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy để chứa thực phẩm. Từ 1/1/2028, doanh nghiệp sản xuất bao bì nhựa từ PE, PP phải dùng ít nhất 20% nhựa tái chế; nâng lên 30% từ năm 2030. Từ 1/1/2031, Hà Nội dừng hoàn toàn sản xuất và nhập khẩu nhựa dùng một lần, trừ sản phẩm có nhãn sinh thái hoặc xuất khẩu.
Một trong những điểm mới nổi bật của Luật Thủ đô sửa đổi 2024 là quy định rõ trách nhiệm trong việc giảm phát thải nhựa tại các cấp chính quyền, cơ sở sản xuất và người dân. Đây là cơ sở pháp lý đầu tiên trong cả nước quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, khuyến khích sản phẩm thân thiện môi trường, cấm dùng bao bì nhựa khó phân hủy trong một số ngành nghề.
Các chuyên gia cho rằng, để kiểm soát ô nhiễm nhựa, Hà Nội cần tận dụng các quy định trong Luật Thủ đô 2024, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm của chính quyền trong việc xây dựng các chương trình phân loại rác tại nguồn và áp dụng công nghệ tiên tiến trong xử lý chất thải.
Tại Điều 28 của Luật Thủ đô 2024 đã đưa ra nhiều quy định nhằm kiểm soát ô nhiễm nhựa như quy định biện pháp giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt trên địa bàn thành phố; quy định biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động xử lý, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và tiêu dùng liên quan đến tái chế rác thải sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất. Đây sẽ là hành lang pháp lý quan trọng để Hà Nội kiểm soát ô nhiễm nhựa.
Ngoài hành lang pháp lý, TP. Hà Nội cũng đang từng bước xây dựng những tiền đề quan trọng trong "cuộc chiến" chống ô nhiễm nhựa. Một trong những tiền đề đó là các mô hình "Chống rác thải nhựa" được triển khai và nhân rộng, nhận được sự hưởng ứng tích cực từ các cấp, ngành và chính quyền địa phương. Sự phối hợp chặt chẽ này đã góp phần tạo nên những chuyển biến rõ rệt trong nhận thức và hành động của người dân, từng bước lan tỏa tinh thần trách nhiệm cộng đồng trong công cuộc bảo vệ môi trường sống.
Cần nhiều giải pháp để hạn chế rác thải nhựa.
Nhiều phong trào và mô hình tại Hà Nội đã bước đầu mang lại kết quả tích cực. Các mô hình "Đổi phế liệu giữ màu xanh, gây quỹ từ thiện", "Chi hội phụ nữ sử dụng làn khi đi chợ" do Hội Liên hiệp Phụ nữ Hà Nội triển khai tại các địa bàn đã thu hút hàng nghìn hộ dân tham gia, giúp giảm lượng nhựa thải ra môi trường. Nhiều quận nội thành như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa… thực hiện tốt mô hình phân loại rác tại nguồn, thúc đẩy thu gom, tái chế rác thải nhựa tại địa phương.
Đặc biệt, Hà Nội cũng hạn chế sử dụng nhựa trong thương mại và tiêu dùng. Hơn 83% siêu thị và trung tâm thương mại tại Hà Nội đã chuyển sang sử dụng túi tự hủy sinh học và các sản phẩm thân thiện với môi trường thay cho túi ni-lông khó phân hủy. Nhiều siêu thị cũng đã ngừng cung cấp ống hút nhựa, thay thế bằng ống hút làm từ giấy, tre, hoặc gạo.
Ngành y tế tại Thủ đô cũng đã yêu cầu các đơn vị trực thuộc hạn chế sử dụng và tiến tới không sử dụng bao bì ni-lông và sản phẩm nhựa dùng một lần. Các cơ sở y tế cũng được hướng dẫn thu gom, phân loại và xử lý rác thải nhựa đúng quy trình.
PGS.TS Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, cần tổ chức quản lý thu gom, phân loại tái sử dụng chất thải nhựa theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Đồng thời tăng cường áp dụng các giải pháp công nghệ kỹ thuật để xử lý chất thải nhựa.
Ngoài ra cũng cần chú trọng áp dụng các công cụ kinh tế môi trường trong sản xuất, kinh doanh và xử lý chất thải nhựa (thuế môi trường sản phẩm nhựa, xử phạt vi phạm hành chính về thải bỏ chất thải nhựa) đồng thời nâng cao công tác giáo dục, truyền thông cho tất cả tầng lớp dân cư về ô nhiễm nhựa.
