Có nhiều người khi đi khám bệnh, bác sĩ kê đơn cho dùng 1 - 2 loại thuốc thì có vẻ không hài lòng và đánh giá trình độ của bác sĩ còn hạn chế. Vậy việc dùng nhiều thuốc cùng một lúc có lợi hay không?
Nguyên nhân dẫn tới dùng nhiều thuốc
Không biết, vô ý dùng trùng thuốc: Một thuốc gốc có nhiều tên biệt dược khác nhau. Khi đang dùng thuốc này thấy chưa đỡ, người bệnh lại dùng thêm thuốc khác. Song thực chất hai thuốc này lại chứa cùng một hoạt chất. Hay gặp nhất là các thuốc có chứa paracetamol (hạ sốt, giảm đau).
Bị nhiều bệnh, dùng cùng lúc nhiều loại thuốc: Lẽ ra khi bị nhiều bệnh, cần đi khám. Thầy thuốc xem bệnh nào là bệnh chính, cấp thiết, cần tập trung điều trị trước, bệnh nào thứ yếu có thể tự khỏi khi chữa xong bệnh chính hoặc chỉ dùng thuốc phụ trợ chữa triệu chứng, theo nguyên tắc chữa bệnh này không làm nặng thêm bệnh kia. Người già thường bị nhiều bệnh lại hay tự ý dùng thuốc và theo kiểu “đau đâu chữa đó”. Các thuốc này có khi làm mất tác dụng của nhau hay ngược lại làm tăng tác dụng, đặc biệt là tác dụng không mong muốn (chuyên môn gọi là tương tác). Một ví dụ: bị đau dạ dày đã dùng cimetidin, khi thấy mất ngủ lại tự dùng thêm thuốc ngủ. Cimetidin vốn có tác dụng phụ gây lú lẫn, kích động, hoang tưởng khi dùng thêm thuốc ngủ thì các tác dụng phụ này nặng thêm làm cho buồn ngủ kéo dài, lú lẫn, không chủ động được, đi lại dễ bị ngã. Thực tế, có trường hợp dùng nhiều thuốc phức tạp hơn nhiều. Nếu đi khám, thầy thuốc sẽ cân nhắc cho ít loại thuốc hơn (ví dụ như có thể thay một thứ thuốc tiểu đường thế hệ mới có tác dụng giảm bớt sự tăng huyết áp và nếu có cho thuốc hạ huyết áp cũng chỉ cho ở mức vừa đủ.)
 Tư vấn cho người bệnh về những nguy cơ xảy ra khi dùng thuốc. |
Hiểu nhầm một số thuốc là thuốc bổ, dùng kéo dài: Thường có quảng cáo thuốc bổ dưỡng cho gan, thận, phổi... chế từ các thảo mộc. Có người bị bệnh liên quan đến các bộ phận đó, dùng theo quảng cáo với ý muốn làm cho chúng mạnh lên, nhưng kết quả thì ngược lại. Ví dụ: khi bị viêm gan B, vào giai đoạn virut đã ổn định, thầy thuốc cho thuốc tăng cường chức năng gan (như các sản phẩm có diệp hạ châu). Khi chức năng gan đã bình thường thì cắt thuốc này. Người bệnh tưởng thuốc đó là thuốc bổ gan, cứ mua dùng, làm cho gan mệt thêm (vì gan phải làm việc để chuyển hóa thuốc).
Sẵn có thuốc trong nhà, khi thấy có khó chịu thì dùng tăng liều: Đối với người bị tăng huyết áp, dùng mỗi ngày một viên thuốc hạ huyết áp là đủ. Khi ồn ào hay khi suy nghĩ căng thẳng sẽ bị nhức đầu, huyết áp tăng nhẹ, chỉ cần nghỉ ngơi yên tĩnh là huyết áp quay về mức đã kiểm soát mà không phải dùng thêm thuốc hoặc tăng liều thuốc cũ. Tuy nhiên, một số người tự ý dùng thêm 1 - 2 lần. Dùng liều quá cao như thế, huyết áp tụt đột ngột, nguy hiểm.
Kê đơn, bán thuốc không đúng: Do thời gian khám eo hẹp, thiếu phương tiện xét nghiệm, trình độ chuyên môn chưa cao, chẩn đoán chưa chính xác bệnh nên một số thầy thuốc cho dùng thuốc bao vây. Ví dụ, một người khi bị ho không có sốt, ngoài việc dùng thuốc ho, cộng thêm kháng sinh (nhằm dự phòng nhiễm khuẩn), thuốc kháng histamin, corticoid (nhằm dự phòng có thể ho do dị ứng), thuốc an thần gây ngủ (làm cho ngủ đi, đỡ bị ho). Phổ biến nhất hiện nay là khi bị một bệnh nhiễm khuẩn chưa chẩn đoán chắc chắn lại cho dùng kháng sinh phổ rộng hay cho dùng nhiều loại kháng sinh. Dùng như vậy là chưa theo đúng nguyên tắc, sẽ làm tăng sự kháng thuốc.
Do muốn kê đơn nhiều thuốc sẽ có hoa hồng, bán nhiều thuốc sẽ có nhiều lãi nên thầy thuốc, người bán thuốc cố ý cho người bệnh dùng rất nhiều thuốc. Trung bình mỗi đơn thuốc, mỗi lần bán thuốc có đến 5 - 6 loại, có không ít đơn 8 - 9 loại, thậm chí 10 - 15 loại.
Điều cần phải làm
Các nghiên cứu trên thế giới cho biết, nếu dùng 2 loại thuốc chỉ có 5% nguy cơ xảy ra tương tác thuốc. Nếu dùng 5 loại thuốc, nguy cơ này là 50%, nếu dùng 8 loại thuốc, nguy cơ này lên tới 100%.
Tại nước ta chưa có nghiên cứu chung nhưng những đơn thuốc cho đến 8 - 9 loại thuốc không phải là hiếm. Khuyến cáo của WHO và thực tế một số nước công nghiệp phát triển (như Thụy Điển) đã thực hiện được thì trung bình mỗi đơn thuốc chỉ có 1,5 loại (một thứ thuốc chính, cần lắm mới thêm một thứ hỗ trợ). Chi phí tiền thuốc trong chi phí chung chỉ chiếm 25 - 30%. Ở nước ta, theo khảo sát tại một số bệnh viện, mỗi đơn thuốc trung bình có tới 5 - 6 loại, chi phí tiền thuốc chiếm tới 60 - 70%. Như vậy, dùng nhiều thuốc còn gây cả tác hại về sức khỏe và kinh tế.
Khi bị bệnh cần khám mới dùng thuốc. Mục tiêu đặt ra khi khám là để biết bệnh, dùng đúng thuốc chứ không phải là để được cấp nhiều thuốc. Có nhiều người bệnh BHYT khi thấy cho ít thuốc thì cho rằng không đối xử tốt, đơn chẳng có gì. Đây là quan niệm hết sức sai lầm.
Theo qui chế kê đơn, thầy thuốc chỉ được kê đơn vì mục đích chữa bệnh. Nếu vì mục đích chưa trong sáng mà kê nhiều thuốc là vi phạm qui định. Điều này bản thân người kê đơn thuốc, người bán thuốc cần tự giác khắc phục, mặt khác, về quản lý cần có chế tài xử lý thích đáng.
DS. Bùi Văn Uy