PV: Thưa ông, vì sao sâm Lai Châu được tỉnh coi là cây chủ lực giúp người dân Lai Châu thoát nghèo?
Ông Phạm Quang Tuyến: Lai Châu được thiên nhiên ưu đãi sở hữu địa hình núi cao, khí hậu mát mẻ cùng hệ sinh thái đa dạng, tỉnh hội tụ những điều kiện lý tưởng để phát triển các loài dược liệu quý, nổi bật trong số đó là sâm Lai Châu.
Quần thể sâm Lai Châu đầu tiên được phát hiện và nghiên cứu từ năm 2010, đến năm 2013 được công bố, đã khởi đầu một giai đoạn phát triển đầy tiềm năng cho ngành dược liệu của tỉnh. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh sâm Lai Châu sở hữu hàm lượng saponin cao tương đương sâm Ngọc Linh, đồng thời chứa dồi dào các acid amin thiết yếu, khoáng chất và nguyên tố vi lượng, mang đến nhiều tác dụng sinh học quý giá như tăng cường sức lực, chống oxy hóa, kháng viêm, bảo vệ hệ thần kinh và hỗ trợ phòng chống ung thư.
Ông Phạm Quang Tuyến hướng dẫn người dân cách trồng sâm.
Nói về giá trị của sâm Lai Châu ta có thể thấy cây sâm có nguồn gen đặc biệt quý hiếm đối với Việt Nam và thế giới, tại Việt Nam mới chỉ phát hiện thấy duy nhất ở tỉnh Lai Châu. Tất cả các bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc. Hàm lượng saponin trong các mẫu sâm Lai Châu thu ngoài tự nhiên trung bình khoảng 23% - 27%, hàm lượng saponin toàn phần tăng dần theo số năm tuổi; đặc biệt hàm lượng majonosid- R2(MR2) chiếm 4 - 6%, đã được Cục Trồng trọt Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp Bằng bảo hộ giống cây trồng. Đây là loài cây bản địa, rất phù hợp thổ nhưỡng, khí hậu của tỉnh.
Sâm Lai Châu cho thấy phù hợp với điều kiện tự nhiên, khí hậu địa phương, phát triển tốt, mang lại hiệu quả kinh tế. Đồng thời, góp phần giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, giúp người dân từng bước cải thiện cuộc sống.
Ví dụ như ở xã Tả Lèng, xã Khun Há huyện Tam Đường (cũ), xã Pa Vệ Sủ, huyện Mường Tè (cũ), xã Sì Lở Lầu của huyện Phong Thổ (cũ), trước đây là địa bàn xa xôi, hẻo lánh, giao thông cách trở, còn rất nhiều những khó khăn trong đời sống, kinh tế chậm phát triển; tuy nhiên từ khi người dân các xã này trồng cây sâm xã đã khoác lên mình diện mạo mới người dân tự đóng góp để làm đường lên vùng trồng sâm, rồi những tuyến đường bê tông nội bản sạch sẽ được đầu tư, hàng quán khu vực trung tâm xã mọc lên phong phú. Nhờ cây sâm người dân mua sắm được xe máy làm phương tiện đi lại, vận chuyển hàng hóa, nhiều hộ làm được nhà mới khang trang. Giờ đây, mức thu nhập bình quân đầu người như của xã Sì Lở Lầu đã tăng lên là 36 triệu đồng/năm.
PV: Vậy còn điều gì khó khăn, cản trở để cây sâm Lai Châu phát triển mạnh mẽ?
Ông Phạm Quang Tuyến: Khó khăn lớn nhất hiện nay là thiếu một cơ chế đồng bộ cho phát triển ngành hàng sâm Việt Nam, từ khâu bảo tồn nguồn gen, sản xuất giống chuẩn, đến xây dựng thương hiệu và tiêu chuẩn quốc gia.
Bên cạnh đó, quy mô sản xuất còn manh mún, thiếu liên kết giữa nhà khoa học – doanh nghiệp – người dân, khiến giá trị gia tăng chưa tương xứng tiềm năng.
Thị trường cũng đang thiếu chiến lược quảng bá và nhận diện thống nhất, dẫn đến tình trạng nhầm lẫn giữa các vùng sâm.
Tổng thể bối cảnh quốc tế, trong nước và tại tỉnh Lai Châu đều cho thấy rằng cơ hội phát triển sâm Lai Châu đang rộng mở nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức lớn. Cơ hội đến từ nhu cầu thị trường toàn cầu tăng cao, sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ chủ trương chính sách, và lợi thế tự nhiên đặc hữu của tỉnh. Tuy nhiên, các thách thức về tiêu chuẩn chất lượng quốc tế, cạnh tranh khốc liệt, hạ tầng chưa đồng bộ, quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ và những rào cản pháp lý cần tháo gỡ cũng là những vấn đề cấp bách.
Để tận dụng hiệu quả cơ hội hiện có và ứng phó hiệu quả với các thách thức phía trước, chính sách đặc thù phát triển sâm Lai Châu cần hướng tới mục tiêu tạo ra môi trường pháp lý thông thoáng cùng với cơ chế quản lý hiệu quả, cơ chế hỗ trợ phù hợp, đầu tư có trọng điểm, mô hình tổ chức sản xuất khoa học và định hướng xây dựng thương hiệu vững chắc. Đây sẽ là yếu tố then chốt giúp sâm Lai Châu phát triển mạnh mẽ thành ngành hàng có giá trị kinh tế cao, là sản phẩm chủ lực của tỉnh, mang thương hiệu sản phẩm quốc gia, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh của tỉnh.
PV: Hiệp hội Sâm Lai Châu sẽ làm gì để cùng tỉnh phát triển và nhân rộng "cây thoát nghèo" này?
Ông Phạm Quang Tuyến: Hiệp hội Sâm Lai Châu xác định sứ mệnh là kết nối, chuẩn hóa và lan tỏa giá trị sâm Lai Châu và vùng Tây Bắc. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tập trung vào ba hướng trọng tâm:
1. Liên kết vùng và xây dựng thương hiệu tập thể: Đẩy mạnh truyền thông và quảng bá thương hiệu và nhận diện vùng trồng. Hiệp hội sẽ phối hợp với các HTX, doanh nghiệp và nhà khoa học để chuẩn hóa giống, quy trình trồng – chế biến – bảo quản, tiến tới đăng ký chỉ dẫn địa lý "Sâm Lai Châu", khẳng định thương hiệu quốc gia.
2. Hỗ trợ kỹ thuật và tiêu chuẩn hóa sản phẩm: Phát triển chuỗi liên kết "Nhà hoa học –HTX-Doanh nghiệp – Nhà nước". Tăng cường tập huấn, chuyển giao kỹ thuật trồng theo chuẩn GACP-WHO, đồng thời hướng dẫn truy xuất nguồn gốc điện tử và chứng nhận chất lượng để người dân yên tâm sản xuất – doanh nghiệp dễ mở rộng thị trường.
3️. Kết nối thị trường – xúc tiến đầu tư – quảng bá du lịch Sâm: Hiệp hội sẽ làm cầu nối giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân, thúc đẩy hình thành các mô hình du lịch sinh thái Sâm, tổ chức Tuần lễ Sâm Lai Châu, đưa sản phẩm vươn tới thị trường trong nước và quốc tế.
Chúng tôi tin rằng, với sự đồng hành của tỉnh, Hiệp hội Sâm Lai Châu và cộng đồng doanh nghiệp, Sâm Lai Châu sẽ thực sự trở thành "cây làm giàu" bền vững – vừa phát triển kinh tế, vừa bảo tồn rừng và tri thức bản địa.
PV: Trân trọng cảm ơn ông.
