Trong cuộc chạy đua chinh phục vũ trụ, con người đã tạo ra những phi thuyền không gian hiện đại, nhưng để có thể sống được trong môi trường này, các nhà khoa học còn phải giải quyết hàng loạt vấn đề có liên quan đến “miếng cơm manh áo” cho các nhà du hành trong môi trường phi trọng lực.
1. Môi trường phi trọng lực có ảnh hưởng đến cảm giác và quá trình tiêu hóa của con người?
Sự thật, thiếu trọng lực ảnh hưởng rất lớn đến cảm giác và quá trình tiêu hóa của con người, đặc biệt là khả năng cảm nhận hương vị (do phần đầu của con người thường xuyên bị tắc nghẽn). Quá trình này làm thay đổi cảm nhận thực phẩm, gia vị thực phẩm trở nên "hăng" hơn. Ngoài ra, khi uống các loại nước giải khát có gas, dịch lỏng và các loại khí gas sẽ được phân ly ngay trong dạ dày, dễ phát sinh tính ợ ướt, giống như trào ngược dạ dày - thực quản thường thấy ở dưới mặt đất. Để khắc phục sự cố trên, hãng Coke/Pepsi đã cải tiến cho ra đời những loại đồ uống phù hợp với môi trường thiếu trọng lực, giúp cho các nhà du hành cảm nhận được vị ngon như trong môi trường bình thường.
Ăn uống trong môi trường không trọng lượng gặp không ít khó khăn.
2. Trên vũ trụ người ta nuốt thế nào?
Trong môi trường trọng lực bằng 0 (số không), người ta vẫn có thể nuốt được bình thường. Phi công vũ trụ người Mỹ, John Glenn, người đã từng bay vào vũ trụ năm 1962 cho biết, trước khi chuyến bay khởi hành, ông rất lo lắng về chuyện ăn uống nhưng nỗi lo này được giải tỏa ngay, nó giống như khi ta sống ở dưới mặt đất. Quá trình nuốt được hỗ trợ bởi một nhu động (peristalisis) trong thực quản, việc co bóp và trương lực của các cơ cổ họng làm nhiệm vụ dẫn thực phẩm vào dạ dày chứ không phải là bằng trọng lực.
3. Đa dạng hóa ẩm thực trong môi trường không gian
Phải nói ngay rằng, thực phẩm dùng cho các nhà du hành vũ trụ cũng rất đa dạng và phong phú. Tùy theo sở thích, các nhà du hành có thể mang vào vũ trụ những món ăn cổ truyền của dân tộc mình. Ví dụ, năm 2003 lần đầu tiên các nhà du hành vũ trụ Trung Quốc bay vào không gian, phi hành gia Yang Liwei đã mang theo món thịt Yuxiang Perk (thịt lợn Yuxiang), thịt gà Kung Pao, cơm, trà dược cổ truyền của người Trung Quốc. Trong khi đó, người Nga lại mang theo món ăn Borsch (súp củ cải đỏ) và món ga-ru, sữa đông và các loại hạt, còn người Nhật lại có cả món cơm sushi và mì sợi khô rất ngon mắt theo phong cách ẩm thực riêng của người Nhật.
4. Thực phẩm vũ trụ được chuẩn bị như thế nào?
Thực phẩm vũ trụ được chuẩn bị rất kỹ càng theo một phương thức đặc biệt không giống như thực phẩm truyền thống. Trước tiên, phải là thực phẩm giàu dưỡng chất, dễ tiêu hóa và ngon miệng. Điều này dễ hiểu bởi các nhà du hành phải sống trong môi trường khắc nghiệt, cơ thể cần được cung cấp năng lượng một cách hợp lý. Ngoài ra, thực phẩm phải đạt tiêu chí dùng cho môi trường không trọng lực, gọn nhẹ, kín khí, tiện lợi và có thể vệ sinh nhanh sau khi ăn.
5. Thực phẩm vũ trụ được đóng gói, bảo quản ra sao?
Thực phẩm vũ trụ phải được đóng gói theo một quy trình riêng hết sức nghiêm ngặt. Ngoài những tiêu chí cơ bản, bao gói thực phẩm vũ trụ phải nhẹ, dễ phân hủy và tiện lợi cho việc sử dụng và phải có đầy đủ các thông số về nhãn mác, chất lượng, thành phần giống như thực phẩm truyến thống. Sở dĩ có quy định nghiêm ngặt này là vì không gian của tàu chỉ có hạn, hạn chế càng ít trọng lượng vô ích càng tốt. Vì lý do này mà người ta phải tính toán kỹ nếu không giá thành thực phẩm sẽ đội lên mức không thể ngờ. Vì vậy mà người Nga đã chế tạo các loại hộp đặc biệt, tự nó có thể gia nhiệt và giữ cho thức ăn ở điều kiện tối ưu.
6. Thực phẩm vũ trụ được phân loại như thế nào?
Thực phẩm vũ trụ được phân loại theo những cách riêng. Ví dụ nhóm đồ uống (dùng cho giải khát), thực phẩm tươi (dùng trong thời gian nhất định), thịt đã chiếu xạ (để tránh bị hư hỏng), thực phẩm có độ ẩm trung bình (có thể bảo quản lâu dài), thực phẩm tự nhiên (các loại hạt, bánh quy, đồ ăn nhẹ), nhóm thực phẩm có thể giữ lâu và nhóm ổn định nhiệt (thực phẩm có thể xử lý bằng nhiệt để tránh bị hư hỏng). Cũng phải nói thêm rằng, đây là những cách bảo quản rất đặc biệt của ngành hàng không nhằm phục vụ cho những chuyến bay dài kỳ trong không gian.
7. Món thịt khô có thể mang vào vũ trụ?
Thịt khô được xem là nhóm thực phẩm rất phù hợp với môi trường không gian, nhất là bò khô vừa dễ bảo quản lại cơ động và giàu dưỡng chất. Nhà du hành vũ trụ người Thụy Điển Christer Fuglesang còn mang cả khô nai lên vũ trụ. Ban đầu bị cấm, nhưng về sau chính Christer được xem là người tiên phong trong việc đưa loại thực phẩm này lên môi trường không gian.
8. Thực phẩm thông thường có phù hợp với môi trường không gian?
Phải nói ngay rằng có, thậm chí cả mì ống cũng dùng được trong không gian. Trong dự án vũ trụ Project Gemini năm 1965, người ta đã sử dụng các loại thực phẩm được xử lý bằng phương pháp sấy khô kiểu lạnh đông và các món ăn xa xỉ như tôm, bánh mì nướng, thịt gà, rau quả, bánh puding. Đến chuyến bay Apollo Mission (1968 - 1975) người ta mang cả nước nóng lên tàu và đến chuyến bay của phi thuyền Skylab Space Station (1973 - 1974) người ta còn mang cả tủ lạnh lên để bảo quản thực phẩm và phục vụ cho mục đích thí nghiệm. Ngày nay, những thực phẩm có thể bảo quản trong môi trường nhiệt độ thường (nhiệt độ phòng) đều có thể dùng được trên môi trường tàu vũ trụ, như bánh pasta, trái cây và các loại thực phẩm thường dùng tại gia.
9. Thực phẩm đầu tiên được dùng cho ngành hàng không?
Do chưa hiểu được môi trường không gian và để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người và thiết bị, những chuyến bay đầu tiên vào vũ trụ, người ta đã dùng những loại thực phẩm rất lạ. Ví dụ, nhà du hành vũ trụ người Nga, Yuri Gagarin người đầu tiên bay vào vũ trụ đã phải ăn những loại thực phẩm bảo quản trong ống tuýp giống như thuốc đánh răng, bữa trưa của Gagarin gồm một chút dịch loãng và nước sôcôla. Sau Gagarin, các nhà du hành người Mỹ lại dùng thực đơn đóng thành hộp vuông, dạng bột và dạng dịch làm cho người ta chán ngấy, đây là những món ăn được sấy khô trong môi trường đông lạnh nên khi ăn phải bổ sung nhiều nước nên ăn uống trên vũ trụ trở thành cực hình đối với các nhà du hành vũ trụ thời bấy giờ.
KHẮC HÙNG (Theo LV)
