Tuổi cao
Một yếu tố nguy cơ quan trọng nhất đối với bệnh ung thư là tuổi cao. Thực tế cho thấy, đa số bệnh ung thư xuất hiện ở những người trên 65 tuổi. Tuổi càng cao tỷ lệ mắc ung thư càng nhiều. Tuy nhiên ung thư có thể gặp ở mọi lứa tuổi và tùy theo loại ung thư.
Tính chất gia đình
Về mô học, tế bào ung thư xuất hiện chủ yếu do đột biến gen. Theo đó, một tế bào bình thường có thể trở thành một tế bào ung thư sau một loạt những thay đổi gen. Người hút thuốc lá, tác động của một số loại virus, hay các yếu tố phát sinh do lối sống của cá nhân, tác động của môi trường có thể gây ra những thay đổi gen. Có một số thay đổi gen làm tăng nguy cơ bệnh ung thư được di truyền từ cha mẹ sang con cái và thường biểu hiện ngay từ lúc sinh ra trong tất cả các gen của cơ thể.
Tuy ít gặp một bệnh ung thư trong một gia đình, nhưng có một số typ nhất định của bệnh ung thư thường xuyên xuất hiện trong một số gia đình hơn là trong những gia đình khác. Chẳng hạn: u hắc tố ác tính, ung thư vú, ung thư buồng trứng, tuyến tiền liệt, lan truyền trong gia đình. Đây là khuynh hướng gene dễ bị ung thư, chứ bản thân ung thư không phải là bệnh di truyền. Nó cần phải có sự hiện diện của những yếu tố không phải gene học (như môi trường) mới có thể gây kích thích hoặc ngược lại là cản trở sự phát triển bệnh ung thư. Bởi vậy, khi trong gia đình có người bị ung thư thì không phải mọi người thân cũng sẽ bị bệnh này, vì còn phụ thuộc vào yếu tố môi trường. Chỉ biết rằng khi gia đình có người bị ung thư thì các thành viên khác cũng có nguy cơ cao mắc bệnh.
Yếu tố nguy cơ có thể phòng tránh được
Hút thuốc lá
Các nghiên cứu cho biết hút thuốc lá là nguyên nhân dẫn đến tử vong do ung thư có thể dễ dự phòng nhất. Nếu thường xuyên hít phải khói thuốc lá (người hút thuốc và người buộc phải hít khói) sẽ tăng nguy cơ bệnh ung thư phổi, thanh quản, miệng, thực quản, bàng quang, thận, họng, dạ dày, lách hoặc cổ tử cung, ung thư bạch cầu dạng tuỷ cấp tính. Người dùng thuốc lá dạng ngửi hoặc nhai thuốc lá có thể tăng nguy cơ ung thư miệng. Bởi vậy, việc bỏ thuốc lá là cách tốt nhất để phòng tránh các bệnh ung thư. Những người đã mắc bệnh ung thư, bỏ thuốc lá có thể làm giảm khả năng mắc các bệnh ung thư khác. Đối với mọi người, cách hiệu quả nhất để giảm nguy cơ bị ung thư phổi là bỏ hẳn hút thuốc lá và hạn chế hít phải khói thuốc thụ động.
Tia cực tím
Các nguồn phát ra tia cực tím gồm: bức xạ tia cực tím (UV) trong ánh nắng mặt trời, đèn chiếu ánh sáng mạnh để quay phim, phơi nắng... Tác dụng nguy hiểm của tia cực tím là gây lão hoá da, tổn thương có thể dẫn đến ung thư da.
Vì vậy, mọi người cần hạn chế cho ánh nắng rọi lâu trên da, đồng thời phải tránh những nguồn tia cực tím khác. Bạn nên mặc áo dài tay, quần dài, đội mũ rộng vành và mang kính râm khi đi ngoài trời nắng. Sử dụng kem chống nắng có chỉ số chống nắng (SPF) thấp nhất là 15.
Bức xạ ion hoá
Các tia bức xạ ion hoá có thể gây tổn hại tế bào dẫn đến bị ung thư. Các tia bức xạ này xâm nhập vào tầng khí quyển của trái đất từ vũ trụ, bụi phóng xạ, khí ga, tia rơn ghen trong chiếu chụp x-quang…
Nguồn bụi phóng xạ từ những vụ tai nạn ở các nhà máy điện hạt nhân, từ việc sản xuất chế tạo, thử vũ khí hạt nhân... Người bị nhiễm với bụi phóng xạ bị tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư như: bệnh bạch cầu, ung thư tuyến giáp, vú, phổi và dạ dày...
Khí phóng xạ là loại khí ga phóng xạ mắt thường không nhìn thấy, không ngửi được. Loại khí này được hình thành trong đất, đá. Thợ hầm mỏ dễ bị phơi nhiễm với khí phóng xạ. Khí phóng xạ cũng được tìm thấy trong một số toà nhà. Người bị phơi nhiễm với khí phóng xạ tăng nguy cơ ung thư phổi.
Hóa chất
Các nghiên cứu cho thấy, việc phơi nhiễm với asbetos, amiăng, benzen, xăng, catmi, nickel, nhựa, formaldehyt và diesel... có thể gây ra ung thư. Thợ sơn, công nhân xây dựng, công nhân hoá chất... tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư. Hơn 50 năm qua, sự kiểm soát nghiêm ngặt những chất gây ung thư ở môi trường làm việc của các quốc gia đã giúp giảm bớt được rất nhiều bệnh nhân ung thư.
Virus và vi khuẩn
Nếu nhiễm một số loại virus hoặc vi khuẩn có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh ung thư. Virus sinh u nhú ở người (HPV) là nguyên nhân chính của ung thư cổ tử cung. Virus viêm gan B và C dễ gây ung thư gan. Người mắc bệnh bạch cầu tế bào T tăng nguy cơ bệnh u lympho. Người nhiễm HIV có nguy cơ cao mắc ung thư lympho, sacom kaposi.
Phòng bệnh bằng cách quan hệ tình dục an toàn, không dùng chung kim tiêm trong tiêm chích ma túy...Việc nhiễm khuẩn Helicobacter pylori gây viêm loét và ung thư dạ dày.
Nội tiết tố
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, việc điều trị hormon trong thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ có thể gây ra hàng loạt các tác dụng phụ và tăng nguy cơ ung thư vú, đau tim, đột quỵ. Phụ nữ bị nhiễm quá nhiều oestrogen (tăng cao nồng độ hormon này trong máu) sẽ có nguy cơ bị ung thư ở cơ quan sinh sản như vú, tử cung, âm hộ, âm đạo...Bởi oestrogen kích thích sự phát triển các tế bào mô này. Mức độ phơi nhiễm với oestrogen của phụ nữ do nhiều yếu tố chi phối như tuổi có kinh lần đầu, thai nghén, điều trị tuổi mãn kinh... Vì vậy, phụ nữ có thể làm giảm nồng độ oestrogen để giảm nguy cơ bị ung thư bằng cách: nên sinh con trước 35 tuổi, thường xuyên vận động, không uống rượu và ăn nhiều mỡ. Cần tránh những thức ăn còn tồn đọng oestrogen như các sản phẩm chế biến từ sữa. Thực phẩm chế biến từ đậu tương có thể giúp bảo vệ phụ nữ chống lại chất oestrogen...
Rượu bia
Người uống nhiều rượu bia (nghiện rượu) dễ bị tăng nguy cơ phát triển các bệnh ung thư ở miệng, họng, thực quản, thanh quản, gan và vú. Các nghiên cứu cho thấy, nguy cơ ung thư tăng theo lượng rượu uống hàng ngày. Nguy cơ mắc các bệnh ung thư này tăng càng cao nếu vừa nghiện rượu vừa hút nhiều thuốc lá. Do đó, các bác sĩ khuyên những người nghiện rượu cần hạn chế tối đa hoặc bỏ hẳn rượu.
Thiếu dinh dưỡng và thiếu vận động
Nếu ăn uống thiếu chất, kèm theo không vận động cơ thể đúng mức hoặc thừa cân có thể tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư. Chẳng hạn, chế độ ăn uống nhiều chất béo làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư đại tràng, tử cung và tuyến tiền liệt. Ít hoặc không vận động cơ thể và thừa cân là những yếu tố nguy cơ đối với các bệnh ung thư vú, đại tràng, thực quản, thận, tử cung...
Để phòng tránh bạn cần có một chế độ ăn uống lành mạnh: ăn thức ăn có nhiều chất xơ, các loại vitamin và các chất khoáng như: ngũ cốc, bánh mỳ, rau củ và trái cây. Hạn chế các loại thức ăn nhiều chất béo như thịt mỡ, bơ, các loại sữa, món ăn chiên, rán, nướng...
Tăng cường vận động cơ thể là biện pháp tốt đối với người trưởng thành, gồm: tập thể dục thể thao, đạp xe, đi bộ, bơi lội...
Tránh ăn đồ nướng, chiên để phòng ung thư.
Thức ăn gây ung thư
Một số loại thức ăn có thể gây ung thư đó là các loại ướp muối, ủ chua, ngâm dấm và hun khói như cá hun khói, dưa cà muối chua, thịt, cá bảo quản bằng nitrit. Các loại thịt nướng, hun khói cũng được xem là thực phẩm dễ gây ung thư. Biện pháp khắc phục là: nên ăn nhiều những thực phẩm tươi sống như thịt, cá, rau củ quả tươi, các thức ăn giàu vitamin C có tác dụng chống ôxy hóa. Bạn cũng nên hạn chế việc ăn uống thức ăn quá nóng vì dễ dẫn đến nguy cơ cao bị ung thư thực quản, miệng, họng...