Xử trí các trường hợp điều trị thất bại
Như vậy, việc điều trị thất bại ở đây không phải do phương thức sử dụng thuốc và những yếu tố liên quan khác đã nêu trên mà chính là do thuốc sử dụng không đáp ứng hiệu quả vì ký sinh trùng đã kháng lại. Nói một cách khác, điều trị thất bại có nguyên nhân từ ký sinh trùng sốt rét đã kháng thuốc. Theo quy định, tất cả các trường hợp điều trị thất bại đều phải lấy lam máu xét nghiệm lại để có căn cứ xử trí phù hợp. Nếu bệnh nhân xuất hiện dấu hiệu nguy hiểm trong vòng 3 ngày đầu và còn ký sinh trùng sốt rét, phải điều trị như sốt rét ác tính. Nếu người bệnh xuất hiện lại ký sinh trùng sốt rét trong vòng 14 ngày, cần điều trị bằng thuốc điều trị thay thế. Nếu người bệnh xuất hiện lại ký sinh trùng sốt rét sau 14 ngày, được xem như tái nhiễm và nên điều trị bằng thuốc điều trị ưu tiên. Nếu gặp các trường hợp điều trị thất bại đối với một loại thuốc sốt rét tại cơ sở điều trị, cần báo lên tuyến trên để tiến hành nghiên cứu xác minh ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc.
Thuốc điều trị ưu tiên được chỉ định tùy theo chủng loại ký sinh trùng bị nhiễm. Nếu sốt rét do nhiễm Plasmodium (P.) falciparum, dùng thuốc dihydroartemisinin-piperaquin 3 ngày kết hợp thuốc primaquin liều duy nhất. Nếu sốt rét nhiễm phối hợp có P.falciparum, dùng thuốc dihydroartemisinin-piperaquin 3 ngày kết hợp thuốc primaquin 14 ngày. Nếu sốt rét do nhiễm Plasmodium vivax, dùng thuốc chloroquin 3 ngày kết hợp thuốc primaquin 14 ngày. Trên lâm sàng, nếu chứng minh được trường hợp điều trị thất bại với thuốc điều trị ưu tiên mới được sử dụng thuốc điều trị thay thế. Thuốc điều trị thay thế được chỉ định gồm thuốc quinin 7 ngày kết hợp với thuốc doxycyclin 7 ngày; ở phụ nữ có thai và trẻ em dưới 8 tuổi chống chỉ định dùng thuốc doxycyclin mà thay bằng thuốc clindamycin. Cũng cần phải chứng minh được có bao nhiêu trường hợp điều trị thất bại với thuốc điều trị ưu tiên một cách cụ thể mới được sử dụng thuốc điều trị thay thế trước khi đề cập đến vấn đề ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc.
Cần lưu ý gì?
Trong quá trình điều trị bằng thuốc điều trị ưu tiên phải theo dõi bệnh nhân một cách chặt chẽ để xác định cho được các trường hợp điều trị sốt rét thất bại. Đây là dẫn liệu chứng minh sốt rét kháng thuốc có tính thuyết phục để có thể sử dụng thuốc điều trị thay thế theo quy định. Thực tế vấn đề kháng thuốc sốt rét tại nước ta trong thời gian qua chỉ đề cập đến ký sinh trùng sốt rét P.falciparum kháng lại với thuốc artemisinin đơn thuần và dẫn chất của nó là artesunat đơn thuần xuất hiện ở 6 tỉnh gồm Bình Phước, Gia Lai, Quảng Nam, Cao Bằng, Sơn La, Khánh Hòa với khả năng lan ra các địa phương khác. Việc nghiên cứu kháng thuốc khi sử dụng thuốc phối hợp có dẫn chất artemisinin như dihydroartemisinin kết hợp piperaquin với biệt dược là arterakine, CV artecan... đang được các nhà khoa học theo dõi. Nếu muốn xác định loại thuốc phối hợp này đã bị ký sinh trùng sốt rét kháng lại phải nêu được cụ thể các trường hợp điều trị thất bại với thuốc để chứng minh. Khi phát hiện các trường hợp điều trị thất bại do ký sinh trùng kháng lại với thuốc điều trị ưu tiên mới được sử dụng thuốc điều trị thay thế, cơ sở y tế ở các tuyến cũng nên chủ động có một cơ số thuốc điều trị thay thế để sử dụng khi cần thiết nhằm đối phó với những trường hợp điều trị thất bại.
TTƯT.BS. NGUYỄN VÕ HINH
