Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) vừa cho biết, 5 - 6 tuần gần đây liên tục tiếp nhận 20 ca nhập viện do bị rắn độc cắn. Người bị rắn cắn nếu không được cấp cứu kịp thời rất dễ bị tử vong. Do đó, biết cách phát hiện rắn độc cắn và cấp cứu kịp thời có ý nghĩa sống còn đối với người bệnh.
Các loài rắn độc thường gặp
Ở Việt Nam thường gặp các loài rắn độc sau đây: họ rắn hổ gồm rắn hổ mang thường, rắn hổ mang chúa; rắn cạp nong có khoanh đen - vàng; rắn cạp nia có khoanh đen - trắng, ở miền Bắc nổi tiếng là rắn cạp nia sông Hồng; rắn biển (đẻn biển). Họ rắn lục, thường gặp rắn lục xanh, rắn choàm quạp (ở miền Nam)...
Rắn không độc (không có móc độc). Rắn độc (có hai móc độc) ở vị trí răng cửa hàm trên.
Cách phân biệt rắn độc và rắn thường cắn
Khi bị rắn cắn, cần phân biệt rắn độc hay rắn thường (không độc) cắn để xử trí cấp cứu nạn nhân kịp thời là việc làm rất quan trọng. Chúng ta có thể phân biệt một số loại rắn độc dựa vào các đặc điểm của chúng như: rắn hổ mang khi chuẩn bị tấn công thì cổ bạnh, phát âm thanh đặc biệt “phì, phì”; rắn cạp nong có khoanh thân mình “khúc vàng, khúc đen”; rắn cạp nia có khoanh thân mình “khúc trắng, khúc đen”, họ rắn lục có đầu to so với thân mình, hình quả trám...
Xem vết cắn để phân biệt rắn độc và không độc: rắn độc thường có hai răng độc lớn (gọi là móc độc), ở vị trí răng cửa hàm trên, vết cắn của chúng có 1 hoặc 2 vết răng.
Tử vong và tổn thương nhiều cơ quan do rắn cắn
Mỗi loài rắn có một loại nọc độc, mỗi loại nọc độc có độc tính khác nhau, hủy hoại cơ thể bệnh nhân. Nọc độc của rắn hổ mang gây liệt, tổn thương cơ vân, thận, tim, vết cắn. Nọc độc của rắn cạp nong, cạp nia gây liệt mềm rất nặng, tổn thương cơ vân, thận. Nọc độc của rắn lục gây tổn thương ở vết cắn, chi bị cắn, gây chảy máu, huyết khối, tổn thương cơ vân, thận. Trong nọc rắn còn có men hyaluronidase làm tiêu hủy tổ chức liên kết, giúp nọc rắn lan nhanh trong cơ thể nạn nhân. Thành phần nọc độc của rắn là các protein dễ gây sốc phản vệ và tử vong cho nạn nhân. Nọc rắn gây tử vong giai đoạn đầu do liệt cơ hô hấp, cơ hầu họng, loạn nhịp tim, tụt huyết áp, giai đoạn sau do xuất huyết nặng, suy thận, nhiễm khuẩn nặng.
Cấp cứu nạn nhân bị rắn độc cắn
Nếu phát hiện được người bị rắn độc cắn phải sơ cứu ngay, rồi mới vận chuyển đến bệnh viện.
Không để nạn nhân tự đi lại, vì vận động làm tăng tốc độ lan tỏa của nọc độc, cần bất động chi bị cắn bằng nẹp, băng ép vết cắn nếu do một số loại rắn hổ (rắn cạp nong, cạp nia, hổ mang chúa, rắn biển, hổ mang thường) cắn để làm chậm triệu chứng liệt. Nhưng tuyệt đối không băng ép bất động khi biết là rắn lục cắn vì có thể làm nặng thêm tổn thương tại chỗ. Chuyển nạn nhân bằng phương tiện nhanh nhất đến cơ sở y tế. Nếu nạn nhân bị liệt thì khai thông đường hô hấp tư thế, hút đờm dãi, hô hấp nhân tạo...
Không can thiệp vào vết cắn vì có thể làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn, tăng sự hấp thu nọc độc và dễ chảy máu. Không làm ga rô; không chích, rạch, châm, chọc tại vết cắn; không hút nọc độc, đắp các loại thuốc y học dân tộc, hóa chất lên vết cắn... Không sử dụng hòn đá chữa rắn cắn, không chườm lạnh vết cắn.
Ở cơ sở y tế: cần khám nhanh và hồi sức tích cực, chú ý hồi sức tim mạch, làm các xét nghiệm cần thiết. Đặc biệt cần dùng huyết thanh kháng nọc để trung hòa nọc độc càng sớm càng tốt.
Khi bị rắn cắn cần được nâng cao, chống hiện tượng tái hấp thu dịch. Dùng kháng sinh chống nhiễm khuẩn, tiêm thuốc giải độc tố uốn ván. Nếu vết cắn bị hoại tử thì phải cắt lọc hoàn toàn, ghép da hở, dùng thuốc kháng sinh có hoạt phổ rộng để chống nhiễm khuẩn.
Cách phát hiện người bị rắn độc cắn:
Sau khi bị rắn cắn có người biết là bị rắn cắn, nhưng cũng có người không biết bị rắn cắn, chẳng hạn người đang ngủ, đang lội ruộng... Vì vậy, chúng ta cần biết cách phát hiện rắn độc cắn như sau:
Nếu bị rắn hổ mang cắn, nạn nhân có các dấu hiệu: tại vết cắn thấy đau buốt, nhìn thấy vết răng (một hoặc hai vết răng), phù nề xung quanh vết cắn, hoại tử. Triệu chứng toàn thân là: sụp mi mắt, giãn đồng tử, khó há miệng, khó nuốt, khó nói, khó thở do liệt cơ hô hấp, liệt chi, nhịp tim nhanh, tăng huyết áp, bàng quang căng đau do bí đái...
Rắn lục cắn, nạn nhân có các triệu chứng: vết cắn bị sưng tấy nhanh, chảy máu. Vùng có vết cắn sưng to, bầm tím, xuất huyết dưới da, xuất huyết trong cơ, phồng rộp, chèn ép nhiều. Triệu chứng toàn thân là: chóng mặt, lo lắng, sốc, rối loạn đông máu, chảy máu nhiều chỗ, suy thận cấp do tiêu cơ vân, nôn, tiêu chảy...
Rắn biển (đẻn) cắn: các triệu chứng liệt như các loại rắn hổ mang, cạp nong, cạp nia cắn, bệnh nhân bị liệt cơ, tan máu...
