Công ty Vedan thải nước độc hại gây ô nhiễm suốt một thời gian dài trong hơn 14 năm qua, gần đây cảnh sát môi trường điều tra hiện trường tới đâu càng phát hiện một thực tế là số lượng nước thải không qua xử lý che giấu thâm hiểm tới đó!
Điều sờ sờ là nhà máy này còn hoạt động thì nước thải vẫn chảy vào lòng sông Thị Vải, dù là 50% công suất như thông tin hiện nay thì việc gây thêm ô nhiễm vẫn là một sự thật. Với tang chứng, vật chứng rành rành thì việc niêm phong những hệ thống xả nước thải độc hại là đương nhiên, không cho chúng tiếp tục gây hại là điều phải làm... thế mà sau gần một tháng vẫn loay hoay trong biện pháp "trừng phạt", điều bắt buộc nhà máy tạm dừng sản xuất không thể thực hiện được. Khi Bộ Tài nguyên môi trường "đề nghị" tỉnh Đồng Nai ra quyết định buộc Vedan phải ngừng sản xuất thì bị Đồng Nai từ chối, cho rằng chưa đủ thủ tục pháp lý hay Bộ phải trực tiếp ra lệnh chứ không thuộc về trách nhiệm của Đồng Nai vì người quyết định xử phạt là Bộ TN-MT(!). Ông Ao Văn Thỉnh, Phó chủ tịch tỉnh Đồng Nai thoái thác "căn cứ theo pháp luật hiện hành, sau khi Chánh thanh tra Bộ TN-MT ra quyết định xử phạt hành chính thì phải ra luôn quyết định tạm đình chỉ hoạt động sản xuất mới phù hợp. Chúng tôi không dây dưa xử lý nhưng phải ra quyết định theo chỉ đạo của Bộ TN-MT mà không có cơ sở thì tỉnh sẽ bị Vedan kiện ngay". Trái banh "pháp lý" qua lại giữa hai đơn vị quản lý ngành (Bộ TN-MT) và hành chính (tỉnh Đồng Nai) còn kéo dài đến bao giờ khi nước thải ô nhiễm vẫn tuồn ra! Một điều những tưởng đơn giản như vậy hóa ra phức tạp đến không ngờ, sao phải sợ Vedan "kiện lại"? Bị can có thể "khiếu nại" về biện pháp xử phạt thậm chí có thể kiện đòi bồi thường mỗi khi những chứng cớ của cơ quan điều tra để buộc tội của phía Việt Nam được chứng minh là không xác thực hay ngụy tạo? Liệu có gì khuất tất trong việc xử lý vi phạm "hai năm rõ mười" của Vedan? phải chăng kéo dài cuộc "tranh luận về pháp lý rằng ai có quyền ra lệnh đối với Vedan" là nhằm tạo điều kiện cho nhà máy sản xuất nốt những mẻ nguyên liệu còn kẹt trong những dãy bồn chứa không dưới 15.000 m3/bồn?
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên - Môi trường (TN-MT) Phạm Khôi Nguyên khẳng định về việc xử lý Công ty Vedan bên lề phiên họp Quốc hội ngày 22/10, rằng "Đối với Vedan, chúng tôi không thể châm chước một điều gì bởi doanh nghiệp này đã gian dối ngay từ khi xây dựng nhà máy nên phải xử lý đến cùng", ông cho biết "Tôi đã làm việc với Bí thư, Chủ tịch tỉnh Đồng Nai và Bộ TN-MT đã có văn bản hướng dẫn. Việc xử lý của Bộ TN-MT là chuẩn. Ai gây ô nhiễm người đó phải bỏ tiền bồi hoàn thiệt hại. Người dân hoàn toàn có quyền tẩy chay sản phẩm, đòi bồi thường quyền lợi, thiệt hại khi môi trường bị xâm hại". Dù vậy nhưng phía Đồng Nai vẫn khư khư quan điểm về luật pháp để đi đến kết luận vào chiều ngày 22/10, trên cơ sở thống nhất ý kiến của 3 đơn vị chức năng trong tỉnh (Sở TN-MT, Sở Tư pháp và Thanh tra tỉnh) kiến nghị UBND tỉnh có văn bản đề nghị Bộ TN-MT thu hồi quyết định xử phạt vi phạm hành chính (Quyết định số 131/QĐ-XPHC) để ban hành quyết định mới trong đó có biện pháp khắc phục hậu quả là tạm thời đình chỉ hoạt động sản xuất Công ty Vedan! Nghĩa là dù Bộ trưởng đã có "làm việc" với Bí thư Tỉnh ủy đi nữa thì hai đơn vị cao nhất có thẩm quyền giải quyết vẫn chưa thống nhất được về thủ tục pháp lý(!?).
Trong khi đó, theo tin từ các nguồn thì ngày 21/10, các cơ quan chức năng của quận Bình Tân (TP.HCM) đã tiến hành cưỡng chế 7/41 cơ sở sản xuất cá thể gây ô nhiễm môi trường tại khu phố 3, P.Bình Hưng Hòa A, quận Bình Tân bằng cách cắt điện, tạm giữ phương tiện vi phạm, niêm phong toàn bộ thiết bị, máy móc sản xuất của các cơ sở này nhằm buộc các chủ cơ sở phải chấp hành nội dung trong quyết định xử lý vi phạm hành chính trước đó. Đây là những cơ sở tẩy nhuộm thải khói bụi và nước thải chưa qua xử lý ra kênh Nước Đen. Cùng một bản chất của vụ việc nhưng cách đối xử lại một trời một vực , người dân có quyền "thắc mắc" tại sao Vedan lại được hưởng "ân huệ” quá ư đặc biệt như trên, phải chăng đây là cách biểu hiện sự đối xử phân biệt hay còn vì một lý do nào khác.
Không thể nương tay với đối tác man trá
Nhìn vào danh sách những nhà đầu tư nước ngoài 9 tháng đầu năm 2008 trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, Malaysia là nhà đầu tư lớn nhất với 14,9 tỷ USD, chiếm 26,4% tổng vốn đăng ký; Đài Loan 8,6 tỷ USD, chiếm 15,3%; Nhật Bản 7,3 tỷ USD, chiếm 12,9%; Brunei 4,4 tỷ USD, chiếm 7,8%; Canada 4,2 tỷ USD, chiếm 7,5%; Singapore 4 tỷ USD, chiếm 7,2%., riêng với tỉnh Đồng Nai thì Đài Loan là vùng lãnh thổ đứng đầu trong nhiều năm liền về kim ngạch FDI trong đó Vedan là một trong những tập đoàn hùng mạnh từ những năm 1994 đến nay. Có thể vì yếu tố này mà nhà chức trách địa phương bị "khống chế" hay nói khác đi là có thái độ hòa hoãn, nương tay cho họ trong nhiều năm qua mặc dù không dưới 3 lần bị làm biên bản vi phạm tiêu chuẩn nước thải? Có lúc ca ngợi tập đoàn Vedan đã nỗ lực trong việc bảo vệ môi trường (!?) thậm chí còn đề nghị khen thưởng để "động viên". Theo chúng tôi việc mở ra cơ hội cho nhà đầu tư các nước vào Việt Nam để sản xuất, kinh doanh theo Luật Đầu tư nước ngoài, tạo ra một cơ chế thông thoáng và thuận lợi cho họ về mọi mặt là điều nên làm nhưng không thể là với bất cứ giá nào, để mặc cho họ ngang nhiên phá hoại môi trường, môi sinh, khai thác tận diệt để truy cầu lợi nhuận tối đa bất chấp luật pháp của nhà nước ta mà Vedan là một bằng chứng rõ ràng nhất như Bộ trưởng TN-MT khẳng định. Vedan không những phải chấm dứt hành động gây ô nhiễm trong hoạt động sản xuất mà còn phải có trách nhiệm giải quyết những gì đã gây ra cho nông - ngư dân trong vùng, làm sạch lại dòng sông Thị Vải, khói bụi độc hại và cả những thiệt hại gây ra cho hàng nghìn công nhân mất việc làm vì “công nghệ” ô nhiễm này. Không thể viện cớ ngừng sản xuất là sẽ tạo ra nạn thất nghiệp cho công nhân từ đó có chủ trương nhân nhượng cho Vedan tiếp tục sản xuất. Các tổ chức công đoàn, bảo hiểm xã hội của Việt Nam phải có trách nhiệm yêu cầu Vedan thi hành những qui định bồi thường, bảo vệ quyền lợi của người lao động bị mất việc do giới chủ nhà máy gây ra. Cách xử lý đúng luật, hợp với đạo lý sẽ tạo ra nhiều hiệu quả tích cực tác động gây ý thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường và con người. Thái độ dứt khoát và kiên quyết xử lý tích cực hành động phạm pháp của Vedan của nhà đương cuộc Việt Nam đang được mọi giới quan tâm theo dõi, là lúc thể hiện quan điểm nghiêm minh của chính phủ Việt Nam trước những cơ sở sản xuất phá hoại môi trường của nhà đầu tư bất kể trong hay ngoài nước, kịp thời ngăn chặn nguy cơ ô nhiễm ngày càng lan rộng đáng lo ngại như hiện nay.
Hồng Lê Thọ (Tokyo - Nhật Bản)