Xóa tín dụng “đen”: Cần có sự điều chỉnh về luật

Cơn lốc tín dụng đen lộng hành trong những năm gần đây cuốn tung hàng chục, hàng trăm tỷ đồng từ những doanh nhân thành đạt cho đến những người nông dân chân đất nhất. Nhiều gia đình bỗng dưng mất nhà, mất đất chỉ trong một đêm. Vấn đề này cũng làm nóng nghị trường trong các phiên thảo luận về Luật Đất đai (sửa đổi). Các chất vấn của đại biểu xoay quanh những câu hỏi: Đâu là kẽ hở để những kẻ lợi dụng pháp luật làm giàu từ tài sản của người khác một cách đúng luật? Các cơ quan pháp luật cần làm gì để bảo vệ quyền lợi chính đáng của các nạn nhân và xử lý họ bằng Luật Hình sự?

Từ câu chuyện thế chấp…

Chị D. (Bình Chánh, TP.HCM) hiện đang sống nhờ nhà mẹ đẻ cho biết, trước đây, vợ chồng chị có một cơ ngơi khá khang trang nằm trên đường QL 1A với căn nhà hai lầu cùng hơn 40m2 đất nhưng giờ thì tay trắng. Vào khoảng thời gian cuối năm trước, chị cần vốn làm ăn nên đã vay nóng 1,2 tỷ đồng của một đối tượng chuyên cho vay. Lãi suất mà chị phải trả hàng tháng là 5% (tương đương 60%/năm). Điều đáng nói là để thế chấp cho khoản vay, chị D. phải làm hợp đồng bán căn nhà trị giá hơn 3 tỷ đồng cho chủ nợ. Do khó khăn, chị không thể trả được vốn và lãi khủng cho chủ nợ. Chỉ chờ có vậy, ngay lập tức, một đám người đến chìa giấy bán nhà chị đã ký và ép chị ra khỏi nhà. Ông Trịnh Thái Cùng (51 tuổi, ở phường 2, quận Tân Bình, TP.HCM) bị ngã xe, phải vào bệnh viện. Vợ ông, bà Nguyễn Thị Cúc (52 tuổi) phải vay nóng. Hai lần vay với tổng số tiền 70 triệu, thế chấp bằng giấy bán nhà, lãi nóng 3%/ngày, mỗi tháng bà Cúc phải trả lãi 7,5 triệu đồng. Ra viện, ông không còn sức đi làm, bà phải ở nhà chăm ông. Sau 11 tháng, số tiền ông bà nợ lên đến trên 130 triệu đồng, ông bà bị siết nhà. Chủ nợ liên tục cho đầu gấu đến hăm dọa, ông bà buộc phải rời đi sớm nếu muốn an toàn tính mạng.

Đáng tiếc, những con nợ gán nhà này trước khi viết giấy bán nhà đã đề nghị được làm thủ tục thế chấp nhà, nhưng khi ra phòng công chứng đều được trả lời, chỉ có thể công chứng hợp đồng thế chấp nhà với ngân hàng hoặc các công ty tài chính được phép cho vay vốn sản xuất kinh doanh. Bà Trần Thị Bích H. (chung cư Chu Văn An, phường 24, quận Bình Thạnh, TP.HCM) như ngồi trên đống lửa vì trước đó bà chỉ ký hợp đồng cho người quen vay 300 triệu đồng mà không nhận thế chấp gì cả. Nay người này vay thêm 400 triệu đồng (tổng cộng 700 triệu đồng) và họ đồng ý thế chấp căn nhà tại quận Bình Thạnh cho bà. Ngày 1/10, cả hai thống nhất trị giá căn nhà là 1 tỉ đồng và đến Phòng công chứng số 6 công chứng hợp đồng thế chấp nhà nhưng đã nhận được cái lắc đầu. Nhiều chủ nợ tín dụng đen đã lợi dụng điều kiện này ép người vay phải viết giấy bán nhà, bởi vì chỉ có giấy bán nhà mới được công chứng... đảm bảo.

Theo luật sư Nguyễn Thế Truyền - Trưởng Văn phòng Luật hợp danh Thiên Thanh, với các chủ nợ, hoạt động cho vay của họ rất khó có thể làm rõ có mang tính chất “bóc lột” hay không. Vì vậy, cho dù lãi suất cho vay có cao hơn mức lãi suất cao nhất mà pháp luật quy định từ 10 lần trở lên, các chủ nợ này vẫn không bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cho vay nặng lãi theo Điều 163 Bộ luật Hình sự.

Đến lỗ hổng pháp lý

Trường hợp bị mất nhà đất nêu trên chỉ là một trong rất nhiều trường hợp người dân mắc vào lưới tín dụng đen. Song, điều đáng nói chính độ “vênh” của các văn bản pháp lý đã vô tình “tiếp sức” cho hoạt động đen này. Tất cả bắt đầu từ Điều 114 Luật Nhà ở (2005) có quy định: “Chủ sở hữu nhà ở được thế chấp nhà ở để bảo đảm thực hiện một hoặc nhiều nghĩa vụ nếu giá trị của nhà ở đó lớn hơn tổng giá các nghĩa vụ nhưng chỉ được thế chấp tại một tổ chức tín dụng”. Với cách hiểu thông dụng, chủ sở hữu nhà chỉ được thế chấp cho một tổ chức tín dụng mà không được thế chấp cho các cá nhân. Quy định của Luật Nhà ở trong trường hợp này cũng tương tự như quy định của Luật Đất đai năm 2003 là nếu người sử dụng đất là tổ chức kinh tế trong nước thì chỉ được thế chấp quyền sử dụng đất tại tổ chức tín dụng được phép hoạt động tại Việt Nam để vay vốn sản xuất kinh doanh. Không ai chú ý rằng, những điều luật này đã được hiểu không đúng. Điều 164, 165 Bộ luật Dân sự minh định: “Chủ sở hữu là cá nhân có đủ 3 quyền là quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt tài sản”; “chủ sở hữu được thực hiện mọi hành vi theo ý chí của mình đối với tài sản nhưng không được gây thiệt hại hoặc làm ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác”. Điểm 15 Điều 1 Nghị định 11/2012 của Chính phủ (sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 163/2006 về giao dịch bảo đảm) gián tiếp thừa nhận cá nhân có quyền nhận tài sản thế chấp là nhà ở và khi xử lý tài sản đảm bảo thì cá nhân có thể nhận chính tài sản bảo đảm đó để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên bảo đảm. Trong biểu mẫu đăng ký thế chấp đất, tài sản gắn liền với đất được ban hành theo Thông tư liên tịch số 20/2011/TTLT-BTP-BTNMT cũng ghi rõ phía bên nhận thế chấp là tổ chức, cá nhân. Nhưng thực tế là các phòng công chứng không nhận công chứng thế chấp nhà đất giữa cá nhân với cá nhân và chính tòa án cũng không công nhận những hợp đồng có thế chấp đó. Để hạn chế tệ nạn tín dụng đen, cần thiết nhất là công khai các giao dịch vay nợ, thế chấp. Khi công khai các chứng từ vay nợ và có sự đảm bảo của pháp luật cho những chứng từ vay nợ, thế chấp, những tội phạm không thể áp mức lãi cao, không thể lừa đảo chiếm đoạt nhà của con nợ. Và khi có sự đảm bảo của pháp luật, những tên tội phạm cũng khó có thể dùng luật rừng để đàn áp, khủng bố con nợ.

Đã đến lúc cần thay đổi cách hiểu luật của Cục Đăng ký giao dịch đảm bảo, mà trước mắt là thay đổi nội dung Công văn 339/GDDB ngày 12/9/2013 để chờ đợi một điều khoản được trình bày rõ hơn trong Luật Nhà ở sẽ được Quốc hội thông qua trong kỳ họp này.

Viễn Phương - Hỏa Long