Tắc tia sữa là bệnh hay gặp ở phụ nữ đang cho con bú. Khởi đầu thường tắc tia sữa, sau đó sữa ứ lại và gây viêm hoặc áp xe tuyến vú, biểu hiện bằng các triệu chứng sốt nóng, vú sưng nóng đỏ đau, phần nhiều là ở một bên vú nhưng cũng có khi ở cả hai bên, kèm theo buồn nôn, nhức đầu, bứt rứt, miệng khô, đại tiện táo... Nếu không can thiệp kịp thời vú bị bệnh sẽ cứng dần và hoá mủ. Trong Đông y, tắc tia sữa thuộc phạm vi chứng “nhũ ung”, được trị liệu bằng rất nhiều biện pháp. Đơn giản nhất là thực hành liệu pháp xoa bóp đơn giản như sau :
  Day huyệt hợp cốc (ảnh trên), huyệt túc tam lý (ảnh dưới). |
- Để người bệnh ở tư thế phù hợp, thường là nằm ngửa.
- Xoa lên vùng bị đau một lớp hoạt thạch mỏng hoặc phấn rôm
- Dùng tay xoa nhẹ nhàng khối cứng.
- Một tay đỡ vú, dùng ngón giữa hoặc ngón trỏ tay kia ấn day từ đầu vú đến khối cứng và rồi lại ấn day từ khối cứng ngược trở lại đầu vú. Làm như vậy nhiều lần và sau cùng nặn đầu vú cho sữa chảy ra.
- Tiếp tục một tay đỡ vú, dùng ngón cái, ngón trỏ và ngón giữa tay kia bóp từ nhẹ đến mạnh từ gốc vú xuống tận đầu vú. Vừa làm vừa theo dõi sức chịu đựng của người bệnh để lựa chọn cường độ tác động cho phù hợp. Nếu có hiệu quả sữa sẽ dần dần chảy ra, khối cứng mềm đi và tiêu dần
- Day ấn huyệt Đản trung trong 2 phút sao cho đạt cảm giác tê tức là được. Tiếp đó dùng hai ngón tay cái miết ra hai bên đến cạnh vú 10 lần. Vị trí huyệt Đản trung: nằm ở điểm giữa đường nối hai đầu núm vú.
- Day ấn huyệt Hợp cốc trong 2 phút sao cho đạt cảm giác tê tức là được. Vị trí huyệt Hợp cốc: xoè rộng ngón tay cái, huyệt nằm ở mu bàn tay, giữa hai xương bàn tay thứ nhất (ngón cái) và xương bàn tay thứ hai (ngón trỏ) gần điểm giữa của xương bàn tay thứ hai, khi ấn có cảm giác tê tức lan về phía ngón tay út.
- Day ấn huyệt Kiên tỉnh trong 2 phút sao cho đạt cảm giác tê tức là được. Vị trí huyệt Kiên tỉnh: bảo người bệnh cúi đầu, xác định đốt sống cổ gồ cao nhất, huyệt nằm ở điểm giữa đường nối khe dưới đốt sống này và mỏm cùng vai.
- Day ấn huyệt Túc tam lý trong 2 phút. Vị trí huyệt Túc tam lý: vuốt bờ trước xương ống chân (mào chầy) từ dưới cổ chân ngược lên, đến gần khớp gối ngón tay bị mắc lại ở đâu thì đó là lồi củ trước xương chày, từ đây đo ngang ra ngoài một khoát ngón tay là vị trí của huyệt, khi ấn có cảm giác tê tức lan xuống bàn chân.
Tình trạng tắc tia sữa cần được phát hiện sớm và xoa bóp tích cực mỗi ngày 2 lần thì thường có kết quả tốt. Cùng với thủ thuật xoa bóp có thể kết hợp dùng thêm một trong những bài thuốc nam đơn giản như: (1) Dùng lá bồ công anh hoặc quả đu đủ non rửa sạch, giã nát, sao với một chút rượu trắng rồi đắp lên khối cứng; (2) bồ công anh 30g, kim ngân hoa 30g, sắc uống; (3) đậu đen sống rửa sạch, giã nát, sao với dấm chua rồi đắp lên tổn thương; (4) bạch cập 30g, tán bột, trộn với dầu vừng, đắp vào chỗ sưng đau.
Thạc sĩ Hoàng Khánh Toàn