1. Tổng quan bệnh xơ vữa động mạch não
Xơ vữa động mạch não là tình trạng các mảng bám (gồm cholesterol, chất béo, canxi và các chất thải tế bào) tích tụ trong thành các động mạch cung cấp máu cho não.
Qua thời gian, sự tích tụ này khiến lòng mạch bị hẹp lại hoặc tắc nghẽn, cản trở lưu lượng máu lên não, gây thiếu máu não mạn tính và là nguyên nhân chính dẫn đến đột quỵ não.
2. Nguyên nhân gây bệnh xơ vữa động mạch não
2.1. Tăng cholesterol máu (rối loạn lipid máu)
Đây là yếu tố hàng đầu gây hình thành mảng xơ vữa.
2.2. Tăng huyết áp
Huyết áp cao làm tổn thương lớp nội mạc của động mạch, tạo điều kiện cho mỡ và các chất khác tích tụ tại vị trí tổn thương, hình thành mảng bám.
2.3. Đái tháo đường (tiểu đường)
Lượng đường trong máu cao gây tổn thương mạch máu nhỏ và làm tăng quá trình viêm trong thành mạch.
Người tiểu đường có nguy cơ xơ vữa động mạch cao gấp 2–4 lần người bình thường.
Xơ vữa động mạch não là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến đột quỵ não.
2.4. Hút thuốc lá
Các hóa chất trong khói thuốc làm tổn thương thành mạch, thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa.
Nicotin và carbon monoxide làm giảm oxy trong máu và gây co thắt mạch máu.
2.5. Lối sống không lành mạnh
- Ăn nhiều chất béo bão hòa, ít rau quả và chất xơ.
- Lười vận động, ít tập thể dục.
- Thừa cân, béo phì – đặc biệt là mỡ bụng.
2.6. Tuổi tác và giới tính
Nguy cơ xơ vữa động mạch tăng theo tuổi.
Nam giới thường mắc bệnh sớm hơn phụ nữ, tuy nhiên, sau mãn kinh, nguy cơ ở nữ giới cũng tăng cao.
2.7. Yếu tố di truyền
Gia đình có người thân mắc bệnh tim mạch, đột quỵ hoặc xơ vữa động mạch sớm làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
2.8. Stress kéo dài
Căng thẳng mãn tính có thể làm tăng huyết áp và ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa lipid, thúc đẩy hình thành xơ vữa.
2.9. Lạm dụng rượu bia
Uống nhiều rượu làm tăng triglyceride, huyết áp và gây tổn thương mạch máu.
Người bị tiểu đường có nguy cơ xơ vữa động mạch cao gấp 2–4 lần người bình thường.
3. Triệu chứng của bệnh xơ vữa động mạch não
Xơ vữa động mạch não bản thân không phải là bệnh gây triệu chứng rõ ràng ngay lập tức, mà nó là một quá trình diễn tiến âm thầm, dẫn đến thiếu máu não mạn tính hoặc đột quỵ não khi nặng. Vì vậy:
Ở giai đoạn sớm, nhiều người không có triệu chứng rõ ràng.
Khi lòng mạch bị hẹp nhiều hoặc mảng xơ vữa không ổn định, lúc đó mới có triệu chứng lâm sàng, thường là dấu hiệu của thiếu máu não thoáng qua (TIA) hoặc đột quỵ thực sự.
Các triệu chứng có thể gặp khi bệnh tiến triển bao gồm:
- Chóng mặt, hoa mắt, mất thăng bằng.
- Đau đầu kéo dài, đặc biệt vùng chẩm (do thiếu máu não sau).
- Tê hoặc yếu tay chân một bên.
- Nói khó, nói lắp, rối loạn ngôn ngữ thoáng qua.
- Rối loạn thị giác: nhìn mờ, nhìn đôi.
- Suy giảm trí nhớ, giảm tập trung (ở người lớn tuổi).
- Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) – thường kéo dài vài phút đến <24h, là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ sắp xảy ra.
- Đột quỵ não (stroke): Méo miệng, liệt nửa người, hôn mê – là biến chứng nguy hiểm nhất của xơ vữa động mạch não
4. Bệnh xơ vữa động mạch não có lây nhiễm không?
Bệnh xơ vữa động mạch não không phải là bệnh lây nhiễm.
Xơ vữa động mạch não là một bệnh lý mạn tính, không lây, xảy ra do quá trình tích tụ mảng bám (gồm cholesterol, chất béo, canxi...) trong thành động mạch, làm hẹp hoặc tắc mạch máu nuôi não.
Bệnh xơ vữa động mạch não không phải là bệnh lây nhiễm.
5. Cách phòng bệnh xơ vữa động mạch não
5.1. Kiểm soát mỡ máu
- Hạn chế ăn đồ chiên xào, mỡ động vật, nội tạng.
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Xét nghiệm mỡ máu định kỳ để phát hiện sớm rối loạn lipid.
5.2. Duy trì huyết áp ổn định
- Giảm muối trong bữa ăn.
- Không uống rượu bia quá mức.
- Uống thuốc theo chỉ định nếu đang bị tăng huyết áp.
5.3. Kiểm soát đường huyết nếu có tiểu đường
- Ăn uống, tập luyện và dùng thuốc đúng theo hướng dẫn bác sĩ.
- Theo dõi đường huyết định kỳ.
5.4. Không hút thuốc lá
Hút thuốc làm tổn thương mạch máu và thúc đẩy xơ vữa.5.5. Tăng cường vận động thể lực
Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần (đi bộ nhanh, bơi, đạp xe...).
5.6. Duy trì cân nặng hợp lý
Tránh thừa cân, béo phì – đặc biệt là mỡ bụng.
5.7. Giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc
- Cân bằng công việc và nghỉ ngơi.
- Ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi đêm.
5.8. Khám sức khỏe định kỳ
Kiểm tra huyết áp, mỡ máu, đường huyết, chức năng tim – não mỗi 6–12 tháng.
6. Cách điều trị xơ vữa động mạch não
6.1. Thay đổi lối sống
- Ăn uống lành mạnh: giảm mỡ, giảm muối, tăng rau xanh và cá.
- Tập thể dục đều đặn: 30 phút/ngày, ít nhất 5 ngày/tuần.
- Ngưng hút thuốc lá, hạn chế rượu bia. Kiểm soát cân nặng và giảm stress.
6.2. Dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ
- Thuốc hạ mỡ máu (nhóm statin): giảm cholesterol, làm ổn định mảng xơ vữa.
- Thuốc chống kết tập tiểu cầu (như aspirin, clopidogrel): ngăn ngừa hình thành cục máu đông.
- Thuốc hạ huyết áp: kiểm soát huyết áp để giảm áp lực lên thành mạch.
- Thuốc điều trị đái tháo đường (nếu có): kiểm soát đường huyết.
6.3. Điều trị can thiệp (khi cần thiết)
Áp dụng khi xơ vữa nặng, hẹp lòng mạch trên 70% hoặc đã có dấu hiệu thiếu máu não rõ rệt:
- Đặt stent mạch máu não: nong chỗ hẹp và đặt khung kim loại để giữ lòng mạch mở.
- Phẫu thuật bóc tách mảng xơ vữa (thường ở động mạch cảnh).
- Điều trị đột quỵ cấp nếu đã xảy ra tắc mạch (thuốc tiêu sợi huyết hoặc lấy huyết khối cơ học).
Lưu ý quan trọng:
- Việc điều trị bệnh xơ vữa động mạch não cần theo dõi lâu dài và kết hợp nhiều phương pháp.
- Không tự ý dùng thuốc hoặc ngưng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
