1. Tổng quan bệnh xơ gan mất bù
Bệnh gan mạn tính sẽ dẫn đến xơ hóa và xơ gan. Xơ gan có hai giai đoạn, giai đoạn đầu là xơ gan còn bù và giai đoạn sau là xơ gan mất bù.
Xơ gan mất bù là sự tiến triển nặng của bệnh xơ gan, xơ gan còn bù thường không có hoặc các triệu chứng không điển hình.
Xơ gan mất bù đặc trưng bởi dấu hiệu: vàng da, cổ trướng, bệnh não gan, xuất huyết do vỡ giãn tĩnh mạch.
Với xơ gan còn bù, người bệnh thường không nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào bởi cơ quan vẫn hoạt động bình thường. Ngược lại, khi tiến triển đến giai đoạn mất bù, chức năng gan và biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra.
Đối với tình trạng này, người bệnh cần được chăm sóc và điều trị y tế ngay lập tức với thời gian nằm viện kéo dài. Ngoài ra, xơ gan mất bù có nguy cơ gây tử vong cao, lên đến 20-50% tùy theo các loại biến chứng. Vì vậy, quá trình theo dõi, phát hiện và điều trị ngay từ sớm là thực sự quan trọng.
Gan khỏe mạnh (trái) và xơ gan (phải).
1.1. Xơ gan mất bù là gì?
Xơ gan mất bù là giai đoạn cuối và nghiêm trọng của bệnh xơ gan, khi các mô gan đã bị tổn thương nghiêm trọng và không thể phục hồi. Ở giai đoạn này, gan không còn khả năng thực hiện các chức năng quan trọng như giải độc, tổng hợp protein và sản xuất các chất cần thiết cho quá trình đông máu.
Đặc điểm chính của xơ gan mất bù:
- Sự mất bù chức năng gan: Gan không thể duy trì các chức năng sinh lý bình thường, dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng và biến chứng nguy hiểm.
- Triệu chứng rõ rệt: Người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng như vàng da, cổ trướng (tích tụ dịch trong bụng), phù nề, xuất huyết tiêu hóa, bệnh não gan (lú lẫn, hôn mê), và suy giảm sức khỏe tổng quát.
- Tổn thương không thể hồi phục: Xơ gan ở giai đoạn mất bù là do các mô gan đã bị thay thế hoàn toàn bởi mô sẹo, ngăn cản sự phục hồi chức năng của gan.
Bệnh nhân xơ gan mất bù với triệu chứng cổ trướng (bụng chướng do tích tụ dịch). Ảnh: BSCC
1.2. Nguyên nhân bệnh xơ gan mất bù
- Viêm gan siêu vi B, C mãn tính: Viêm gan B và C là những nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến xơ gan. Khi nhiễm viêm gan siêu vi kéo dài, gan bị viêm nhiễm liên tục, gây ra tổn thương mô và dần dần hình thành mô sẹo (xơ hóa).
- Uống rượu bia lâu dài: Rượu làm tổn thương tế bào gan, gây viêm và xơ hóa, và nếu tiếp tục uống, quá trình này dẫn đến xơ gan mất bù.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu: Đây là tình trạng tích tụ mỡ trong gan ở những người không uống rượu, thường gặp ở người thừa cân, béo phì hoặc tiểu đường. Nếu không được điều trị, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH) và cuối cùng là xơ gan.
- Bệnh tự miễn hoặc các bệnh lý di truyền liên quan đến gan: Các bệnh lý tự miễn như viêm gan tự miễn làm cho hệ miễn dịch tấn công các tế bào gan, dẫn đến viêm và xơ hóa gan.
- Bệnh lý di truyền: Một số bệnh lý di truyền có thể ảnh hưởng đến gan, như bệnh Wilson (tích tụ đồng trong gan), hemochromatosis (tích tụ sắt trong gan), có thể dẫn đến tổn thương gan và xơ hóa.
- Suy tim hoặc các bệnh lý tĩnh mạch gan: Các bệnh lý liên quan đến tĩnh mạch gan hoặc suy tim mãn tính có thể làm ứ đọng máu tại gan, dẫn đến tổn thương mô gan và xơ hóa.
- Tiếp xúc với độc tố và thuốc lâu dài: Một số thuốc và hóa chất độc hại, nếu tiếp xúc trong thời gian dài, có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng và dẫn đến xơ gan.
2. Triệu chứng của bệnh xơ gan mất bù
2.1. Vàng da và vàng mắt
Do gan không thể chuyển hóa bilirubin (sản phẩm phân hủy của hồng cầu), chất này tích tụ trong máu và làm cho da và mắt chuyển sang màu vàng.
2.2. Cổ trướng (tích tụ dịch trong bụng)
Gan không còn khả năng điều chỉnh chất lỏng, dẫn đến tích tụ dịch trong ổ bụng, gây ra bụng sưng to, căng cứng. Đây là một trong những dấu hiệu điển hình của xơ gan mất bù.
2.3. Phù nề chân và tay
Sự suy giảm chức năng lọc máu của gan và thận dẫn đến tích tụ nước và muối trong cơ thể, gây phù nề, thường xuất hiện đầu tiên ở chân, mắt cá và tay.
2.4. Xuất huyết tiêu hóa
Do tăng áp lực tĩnh mạch cửa (áp lực trong tĩnh mạch dẫn máu từ các cơ quan tiêu hóa về gan), các tĩnh mạch thực quản và dạ dày giãn nở, dễ vỡ, dẫn đến xuất huyết tiêu hóa, nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen.
2.5. Bệnh não gan (hôn mê gan)
Khi gan không thể loại bỏ các độc tố khỏi máu, chúng tích tụ và ảnh hưởng đến não. Triệu chứng bao gồm lú lẫn, mất trí nhớ, thay đổi tính cách, mất ý thức và trong trường hợp nặng có thể dẫn đến hôn mê gan.
2.6. Mệt mỏi và suy nhược cơ thể
Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng, giảm khả năng tập trung và mất sức khỏe tổng quát. Đây là do gan không còn khả năng sản xuất đủ protein và các chất dinh dưỡng cần thiết.
2.7. Giảm cân và chán ăn
Xơ gan mất bù ảnh hưởng đến sự chuyển hóa dinh dưỡng và làm cho người bệnh không còn cảm giác thèm ăn, dẫn đến sụt cân nhanh chóng và suy dinh dưỡng.
2.8. Dễ bị bầm tím và chảy máu
Gan không thể sản xuất đủ các yếu tố đông máu, khiến người bệnh dễ bị bầm tím hoặc chảy máu không kiểm soát được dù chỉ với những vết thương nhỏ.
2.9. Nhiễm trùng tái phát
Xơ gan mất bù làm suy yếu hệ miễn dịch, dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng cao hơn, như nhiễm trùng dịch ổ bụng (viêm phúc mạc nhiễm khuẩn tự phát).
2.10. Hơi thở có mùi ngọt đặc trưng
Đây là triệu chứng do sự tích tụ của các hợp chất chứa lưu huỳnh trong máu, dẫn đến hơi thở có mùi ngọt khác thường.
3. Bệnh xơ gan mất bù có lây nhiễm không?
Bản thân bệnh xơ gan mất bù không lây. Chỉ có những nguyên nhân dẫn đến xơ gan như viêm gan B, C là có khả năng lây nhiễm. Việc phòng ngừa các bệnh lây nhiễm liên quan đến gan, chẳng hạn như tiêm phòng viêm gan B và tránh các yếu tố nguy cơ, là cách tốt nhất để bảo vệ gan và ngăn ngừa xơ gan.
4. Cách phòng bệnh xơ gan mất bù
Để phòng ngừa xơ gan mất bù, cần chú trọng vào việc bảo vệ và duy trì sức khỏe gan, ngăn chặn những yếu tố gây tổn thương gan. Dưới đây là một số biện pháp quan trọng giúp phòng ngừa bệnh:
4.1. Tiêm phòng viêm gan B
Viêm gan B là một trong những nguyên nhân chính gây xơ gan. Tiêm phòng viêm gan B giúp bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ nhiễm bệnh. Việc này đặc biệt quan trọng đối với trẻ nhỏ và những người thuộc nhóm nguy cơ cao.
4.2. Phát hiện và điều trị sớm viêm gan C
Hiện tại chưa có vaccine phòng viêm gan C, nhưng có thể phát hiện sớm và điều trị bệnh bằng thuốc kháng virus. Việc điều trị viêm gan C kịp thời giúp ngăn ngừa biến chứng dẫn đến xơ gan.
4.3. Tránh uống rượu bia
Uống rượu bia là một nguyên nhân phổ biến gây xơ gan. Để phòng ngừa, cần hạn chế hoặc ngừng hoàn toàn việc tiêu thụ rượu bia. Người đã có bệnh lý gan càng cần tránh xa rượu để không làm tình trạng bệnh nặng hơn.
4.4. Chế độ ăn uống lành mạnh
Duy trì chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng, hạn chế tiêu thụ thức ăn nhiều dầu mỡ, đường và muối. Tăng cường ăn nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm chứa protein chất lượng cao, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm ít béo.
Tránh tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn và thức ăn nhanh, vì chúng có thể gây tích tụ mỡ trong gan, dẫn đến gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), một trong những nguyên nhân gây xơ gan.
4.5. Kiểm soát cân nặng và tập thể dục thường xuyên
Duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh và tập thể dục đều đặn giúp ngăn ngừa bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Tình trạng béo phì và tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh xơ gan.
4.6. Tránh tiếp xúc với các chất độc hại
Hạn chế tiếp xúc với các hóa chất độc hại, chẳng hạn như các chất hóa học công nghiệp, dung môi, thuốc diệt cỏ, và thuốc trừ sâu. Những chất này có thể gây hại cho gan nếu tiếp xúc thường xuyên.
4.7. Sử dụng thuốc hợp lý
Không lạm dụng thuốc, đặc biệt là thuốc giảm đau và thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) như paracetamol và ibuprofen. Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và không tự ý sử dụng hoặc kết hợp thuốc một cách không hợp lý.
4.8. Phòng ngừa các bệnh lây truyền qua đường máu
Thực hiện các biện pháp an toàn khi truyền máu, dùng chung kim tiêm hoặc tiếp xúc với máu nhiễm bệnh. Đối với những người có nguy cơ cao, nên dùng bao cao su khi quan hệ tình dục để tránh lây nhiễm viêm gan B, C.
4.9. Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Thăm khám bác sĩ định kỳ, đặc biệt nếu có tiền sử bệnh gan hoặc nằm trong nhóm nguy cơ cao. Xét nghiệm định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về gan, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời.
4.10. Giảm căng thẳng và duy trì lối sống lành mạnh
Căng thẳng kéo dài có thể làm ảnh hưởng đến sức khỏe gan. Cần giảm stress, có thời gian nghỉ ngơi hợp lý, và duy trì lối sống lành mạnh để hỗ trợ sức khỏe tổng thể và gan.
5. Cách điều trị bệnh xơ gan mất bù
Xơ gan mất bù là giai đoạn nặng của xơ gan, khi gan không còn khả năng bù đắp và thực hiện các chức năng quan trọng. Mục tiêu của việc điều trị ở giai đoạn này là kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.
Điều trị xơ gan mất bù thường bao gồm các biện pháp sau:
5.1. Điều trị nguyên nhân gây xơ gan
- Viêm gan B và C: Sử dụng thuốc kháng virus để kiểm soát tình trạng viêm gan và ngăn chặn sự tiến triển của bệnh. Điều trị viêm gan kịp thời giúp làm chậm quá trình tổn thương gan.
- Ngừng uống rượu bia: Nếu xơ gan do rượu gây ra, bệnh nhân cần dừng ngay việc sử dụng rượu bia để tránh làm gan tiếp tục tổn thương.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu: Điều chỉnh chế độ ăn uống, giảm cân và kiểm soát các bệnh kèm theo như tiểu đường và mỡ máu cao.
Nếu xơ gan do viêm gan virus thì cần phải điều trị nguyên nhân.
5.2. Kiểm soát triệu chứng và biến chứng
- Cổ trướng và phù nề: Điều trị bằng thuốc lợi tiểu như spironolactone hoặc furosemide giúp giảm tích tụ dịch trong cơ thể. Bệnh nhân cũng cần tuân thủ chế độ ăn ít muối để ngăn ngừa tình trạng tích tụ dịch.
- Xuất huyết tiêu hóa: Nếu bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch thực quản gây xuất huyết tiêu hóa, có thể điều trị bằng nội soi cầm máu, thắt tĩnh mạch hoặc dùng thuốc chẹn beta (propranolol) để giảm áp lực trong tĩnh mạch cửa.
- Bệnh não gan: Sử dụng thuốc như lactulose hoặc rifaximin để giảm lượng độc tố tích tụ trong cơ thể, đặc biệt là amoniac, nhằm ngăn ngừa và kiểm soát bệnh não gan (lú lẫn, hôn mê).
- Nhiễm trùng: Điều trị nhiễm trùng cổ trướng hoặc viêm phúc mạc bằng kháng sinh. Bệnh nhân xơ gan mất bù dễ bị nhiễm trùng, do đó cần theo dõi và điều trị kịp thời.
5.3. Chế độ ăn uống và sinh hoạt
- Chế độ ăn ít muối: Giúp giảm nguy cơ tích tụ dịch và phù nề, đặc biệt là trong trường hợp bị cổ trướng.
- Hạn chế đạm: Đối với bệnh nhân có triệu chứng bệnh não gan, cần giảm lượng đạm trong khẩu phần ăn để tránh tăng nồng độ amoniac trong máu.
- Bổ sung dinh dưỡng: Nhiều bệnh nhân xơ gan mất bù bị suy dinh dưỡng do kém hấp thu, cần bổ sung đủ dinh dưỡng và năng lượng, có thể cần thêm các loại vitamin và khoáng chất như vitamin D, kẽm.
5.4. Ghép gan
Ghép gan là phương pháp điều trị triệt để duy nhất đối với bệnh nhân xơ gan mất bù ở giai đoạn nặng. Ghép gan giúp thay thế gan bị tổn thương hoàn toàn bằng gan khỏe mạnh từ người hiến. Tuy nhiên, ghép gan là một quá trình phức tạp và đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bao gồm việc tìm nguồn gan phù hợp và kiểm soát các yếu tố sức khỏe khác của bệnh nhân trước và sau khi ghép.
Bệnh nhân sau khi ghép gan cần dùng thuốc ức chế miễn dịch suốt đời để tránh hiện tượng thải ghép.
5.5. Theo dõi và chăm sóc y tế thường xuyên
Bệnh nhân xơ gan mất bù cần được theo dõi sức khỏe thường xuyên để kiểm soát tình trạng bệnh và phát hiện sớm các biến chứng. Điều này bao gồm xét nghiệm máu định kỳ để kiểm tra chức năng gan, đông máu, và nồng độ các chất điện giải.
Thăm khám định kỳ để đánh giá nguy cơ biến chứng, như bệnh não gan, cổ trướng hoặc xuất huyết tiêu hóa, nhằm có biện pháp can thiệp kịp thời.
5.6. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ khác
Điều trị các bệnh lý kèm theo như tiểu đường, cao huyết áp và rối loạn mỡ máu cũng giúp giảm gánh nặng cho gan.
Tránh tiếp xúc với các chất độc hại hoặc thuốc có thể gây hại cho gan, như một số thuốc giảm đau và kháng viêm không steroid (NSAID).
Lưu ý:
Điều trị xơ gan mất bù tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân. Trong trường hợp nghiêm trọng, ghép gan là giải pháp triệt để. Tuy nhiên, việc tuân thủ điều trị, duy trì chế độ sống lành mạnh và thăm khám y tế định kỳ có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài thời gian sống cho người bệnh.
