1. Nỗi lo sợ kỳ thị khiến nhiều người ngại xét nghiệm HIV
Tại Việt Nam, HIV/AIDS vẫn còn bị gắn với nhiều định kiến xã hội. Nhiều người cho rằng, HIV chỉ xảy ra ở nhóm "đặc biệt", như người nghiện ma túy hay người quan hệ tình dục không an toàn. Thực tế, bất kỳ ai cũng có thể nhiễm HIV nếu có hành vi nguy cơ.
Chính tâm lý sợ bị đánh giá, kỳ thị khiến không ít người tránh đi xét nghiệm HIV, hoặc khi đã xét nghiệm lại lo sợ kết quả bị tiết lộ, ảnh hưởng đến công việc, hôn nhân và các mối quan hệ xã hội. Đây là một trong những rào cản lớn trong công tác phòng chống HIV/AIDS, bởi nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời, virus sẽ tiếp tục âm thầm lây lan trong cộng đồng.
Xét nghiệm HIV là bước quan trọng trong phát hiện sớm, điều trị kịp thời và phòng ngừa lây nhiễm HIV.
2. Quy định về bảo mật xét nghiệm HIV
Để bảo vệ quyền lợi người dân và khuyến khích mọi người mạnh dạn đi xét nghiệm, pháp luật Việt Nam quy định bảo mật tuyệt đối thông tin liên quan đến HIV/AIDS. Theo Luật Phòng, chống HIV/AIDS năm 2006 (sửa đổi, bổ sung năm 2020) và các văn bản hướng dẫn của Bộ Y tế:
- Kết quả xét nghiệm HIV là bí mật y tế, chỉ được thông báo trực tiếp cho chính người được xét nghiệm hoặc người giám hộ hợp pháp (nếu người đó chưa đủ 16 tuổi hoặc mất năng lực hành vi dân sự).
- Cơ sở y tế, cán bộ y tế không được phép tiết lộ thông tin liên quan đến tình trạng nhiễm HIV nếu không có sự đồng ý bằng văn bản của người được xét nghiệm, trừ một số trường hợp đặc biệt do pháp luật quy định, như phục vụ điều tra dịch tễ hoặc bảo vệ sức khỏe cho vợ/chồng, bạn tình.
- Việc xét nghiệm HIV phải được sự đồng ý tự nguyện của người dân, trừ trường hợp bắt buộc theo quy định (ví dụ: phụ nữ mang thai theo chỉ định, người hiến máu, hiến mô, tạng, một số ngành nghề đặc biệt như tuyển nghĩa vụ quân sự, lực lượng vũ trang hoặc khi có yêu cầu của cơ quan pháp luật...)
- Hành vi tiết lộ thông tin xét nghiệm HIV khi chưa được phép có thể bị xử lý kỷ luật, phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy mức độ vi phạm.
3. Người dân có quyền gì khi đi xét nghiệm HIV?
Khi đi xét nghiệm HIV, người dân cần nắm rõ những quyền lợi cơ bản sau để bảo vệ mình:
3.1. Quyền được bảo mật thông tin
Mọi thông tin cá nhân, bao gồm tên, địa chỉ, hành vi nguy cơ và kết quả xét nghiệm HIV, đều phải được giữ kín. Bạn có quyền yêu cầu cơ sở xét nghiệm chỉ sử dụng thông tin này phục vụ cho việc tư vấn, điều trị và không chia sẻ ra bên ngoài nếu chưa có sự đồng ý.
3.2. Quyền được tư vấn trước và sau xét nghiệm
Trước khi xét nghiệm, nhân viên y tế có trách nhiệm giải thích rõ quy trình, ý nghĩa của xét nghiệm, các khả năng xảy ra (âm tính, dương tính hoặc chưa xác định) và cách xử lý tiếp theo. Sau khi có kết quả, bạn sẽ được tư vấn về chăm sóc sức khỏe, phòng tránh lây nhiễm và điều trị kịp thời nếu cần.
3.3. Quyền được xét nghiệm tự nguyện
Bạn có quyền quyết định có xét nghiệm hay không. Việc ép buộc xét nghiệm HIV mà không có căn cứ pháp luật là hành vi vi phạm quyền con người.
3.4. Quyền tiếp cận dịch vụ điều trị và hỗ trợ
Nếu kết quả dương tính, bạn được quyền tiếp cận điều trị ARV miễn phí hoặc đồng chi trả theo quy định bảo hiểm y tế, đồng thời nhận được sự hỗ trợ về tâm lý, xã hội và pháp lý để ổn định cuộc sống.
Nhiều người e ngại đi xét nghiệm HIV vì sợ thông tin bị tiết lộ, dẫn đến kỳ thị và phân biệt đối xử.
4. Thông tin xét nghiệm HIV được phép chia sẻ khi nào?
Luật chỉ cho phép tiết lộ thông tin liên quan đến HIV trong một số tình huống đặc biệt, ví dụ:
- Thông báo cho vợ/chồng hoặc bạn tình để họ có biện pháp phòng tránh lây nhiễm.
- Phục vụ điều tra dịch tễ học, bảo vệ sức khỏe cộng đồng trong các ổ dịch nguy hiểm.
- Theo yêu cầu của cơ quan điều tra hoặc tòa án, nhưng phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định bảo mật.
Ngay cả trong các trường hợp này, việc chia sẻ thông tin phải hạn chế ở mức cần thiết, tránh gây tổn hại về tinh thần và danh dự cho người nhiễm.
5. Lợi ích của bảo mật thông tin trong công tác phòng chống HIV/AIDS
Bảo mật thông tin xét nghiệm HIV không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn mang lại lợi ích to lớn cho cộng đồng:
- Khuyến khích người dân đi xét nghiệm: Khi cảm thấy an toàn và được tôn trọng, mọi người sẽ mạnh dạn tiếp cận dịch vụ xét nghiệm, giúp phát hiện sớm HIV.
- Tăng hiệu quả điều trị: Người nhiễm HIV được chẩn đoán sớm sẽ bắt đầu điều trị ARV kịp thời, giảm nguy cơ bệnh tiến triển và lây truyền.
- Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử: Khi thông tin được bảo mật, người nhiễm HIV sẽ bớt lo sợ bị kỳ thị, từ đó tích cực tham gia điều trị và hòa nhập xã hội.
- Góp phần kiểm soát dịch bệnh: Bảo mật là yếu tố quan trọng để đạt mục tiêu 95-95-95 của Liên Hợp Quốc, hướng tới chấm dứt dịch HIV/AIDS vào năm 2030.
Lưu ý: Khi đi xét nghiệm HIV, hãy chọn cơ sở y tế uy tín, được Bộ Y tế cấp phép và có đội ngũ nhân viên tư vấn được đào tạo; c thể yêu cầu xét nghiệm ẩn danh nếu chưa muốn tiết lộ thông tin cá nhân. Ngoài ra, hãy lưu giữ kết quả xét nghiệm cẩn thận và chỉ chia sẻ với người thật sự cần thiết, như bác sĩ điều trị hoặc vợ/chồng, bạn tình. Nếu phát hiện cơ sở hoặc cá nhân tiết lộ thông tin của mình trái phép, bạn có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện theo quy định pháp luật.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm.
