Ngoài ra, cả nước có 186.883 ôtô hết niên hạn sử dụng (xe “hết đát”) mà chưa được “hóa kiếp”, thậm chí không ít trong số đó vẫn lén lút… ra đường, tiềm ẩn nhiều nguy hiểm cho mọi người.
“Xe phế thải” nhiều, thu hồi khó
Trong số 186.883 ôtô hết niên hạn sử dụng, có 138.510 xe chở hàng và 48.373 xe chở người.
Còn con số mới nhất của Cục Đăng kiểm Việt Nam công bố là từ ngày 1/1/2019 sẽ có thêm hơn 19.300 xe hết niên hạn, nâng tổng số xe thuộc diện này lên hơn 200.000 xe.
Số phương tiện hết niên hạn sử dụng được cập nhật hằng năm nhưng xe hết niên hạn vẫn lén lút hoạt động chở người, chở hàng tại một số tuyến đường ở nông thôn; khu vực các mỏ vật liệu, nhà máy đường... Tức là các lực lượng chức năng không biết, chính xác hơn là không thể biết các xe này đi đâu, về đâu, vẫn đang hoạt động hay đã tiêu hủy, tháo dỡ.
Cục Đăng kiểm Việt Nam đánh giá những phương tiện này nếu vẫn tiếp tục tham gia giao thông sẽ tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn rất cao.
Theo Quyết định số 16/2015 của Thủ tướng Chính phủ về thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ, đến ngày 1/1/2018, mô tô, xe gắn máy, ôtô các loại hết thời hạn sử dụng sẽ bị tịch thu. Nhưng việc thu hồi giấy tờ xe hết niên hạn đã khó, thu hồi phương tiện còn khó hơn gấp nhiều lần.
Tuy nhiên, đúng như phân tích của ông Khuất Việt Hùng - Phó ban chuyên trách Ban An toàn giao thông Quốc gia, gần như không thể thu hồi phương tiện hết niên hạn. Đây là tài sản thuộc sở hữu của người dân, họ được quyền sử dụng tài sản cho bất kỳ mục đích nào không trái quy định pháp luật như giữ làm kỷ niệm, chạy trong không gian riêng, tái sử dụng các động cơ còn hoạt động được để chế tạo thành các công cụ khác hay bán sắt vụn đều là quyền của họ. Chỉ cần không đưa các phương tiện này tham gia giao thông công cộng là được.
Theo ông Hùng, vẫn còn tồn tại tình trạng sử dụng xe hết niên hạn để chở nông, lâm, thủy sản hoặc thậm chí dùng làm xe đưa rước học sinh tại một số tỉnh, thành vùng sâu, vùng xa. Nguyên nhân là tại các khu vực này, lực lượng thanh tra, kiểm tra mỏng, chưa sát sao trong công tác quản lý.
Lực lượng chức năng xử lý xe hết hạn đăng kiểm, tự hoán cải chỗ ngồi chở học sinh.
Vẫn bạo gan “ra đường”
Theo quy định, các xe sắp hết niên hạn được ngành đăng kiểm lập danh sách quản lý theo đăng ký hành chính, thông báo cho đơn vị chức năng các địa phương. Trong kỳ đăng kiểm cuối cùng, xe sắp hết niên hạn được dán Tem kiểm định đặc biệt với gạch chéo màu đỏ trên tem giúp chủ xe, lực lượng chức năng và người dân dễ dàng nhận biết. Khi hết thời hạn sử dụng, chủ phương tiện có nghĩa vụ nộp lại giấy tờ đăng ký, biển số xe cho cơ quan quản lý đăng ký và không được cho xe tham gia giao thông.
Biết vậy nên rất nhiều chủ xe “trốn” đi đăng kiểm từ 2-3 năm trước khi hết niên hạn sử dụng, đồng thời không nộp lại giấy chứng nhận đăng kiểm cho cơ quan chức năng. Đáng lo ngại, có nhiều chủ xe không những trốn tránh việc nộp lại giấy tờ mà còn lén lút bán xe cho người khác làm giả giấy tờ, đưa vào lưu thông. Điển hình như trường hợp xảy ra vào cuối năm 2016, một công ty vận tải ở Q.2. TP.HCM mua xe container “hết đát” về gắn biển số đỏ giả, sau đó thuê tài xế không có giấy phép lái xe hạng FC điều khiển gây tai nạn chết người.
Hàng loạt vụ việc tai nạn khác liên quan đến xe hết hạn sử dụng. Đơn cử, vụ tai nạn xảy ra tháng 3/2018 tại mỏ đá Hùng Vượng (xã Vượng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) làm 1 người tử vong do xe tải biển kiểm soát 38H-7648 (hết niên hạn từ ngày 1/1/2018, bỏ đăng kiểm từ tháng 5/2014) tự trôi dốc); hay vụ xe tải biển kiểm soát 19C-006.35 (hết niên hạn từ 1/1/2017, bỏ đăng kiểm từ tháng 12/2012) lao xuống vực tại xã Thượng Phùng, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang làm 4 người trên xe thiệt mạng vào tháng 4/2018...
Táo bạo hơn, một số xe cũ nát, quá niên hạn hoặc xe khách đã hết hạn đăng kiểm được hoán cải thành xe đưa đón học sinh hằng ngày. Giữa tháng 10/2018, Phòng Cảnh sát giao thông (Công an tỉnh Hải Dương) đã ra quyết định tạm giữ phương tiện, xử phạt vi phạm hành chính tổng cộng gần 100 triệu đồng và tước bằng lái xe 2 tháng đối với các lái xe điều khiển 5 xe đưa đón học sinh của Trường Tiểu học Ái Quốc (TP. Hải Dương) vì xe hết hạn đăng kiểm và tự ý hoán cải phương tiện khi đưa đón học sinh đến trường. Trước đó, trong quá trình tuần tra, kiểm soát trên quốc lộ 5, tổ công tác của Trạm Cảnh sát giao thông Hải Dương phát hiện 5 xe ôtô 16 chỗ ngồi hết hạn đăng kiểm và tự ý hoán cải phương tiện. Qua kiểm tra, lực lượng chức năng phát hiện 4 xe hết hạn đăng kiểm từ năm 2017 và tự ý hoán cải ghế ngồi để mỗi xe có thể chở được khoảng từ 25 - 30 học sinh; 1 xe hết hạn đăng kiểm từ năm 2016.
Có thể thấy, những bất cập trong công tác quản lý loại phương tiện “hết đát”, trốn đăng kiểm này đã được nhận diện từ lâu, nhưng giải pháp để xử lý còn nhiều bất cập. Thiết nghĩ, phải quy trách nhiệm cụ thể đối với người đứng đầu các cơ quan chức năng của địa phương nếu để phương tiện hết niên hạn, hết hạn kiểm định tham gia giao thông và gây tai nạn. Ngoài ra, các địa phương cần tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân, kiên quyết không thuê xe hết hạn kiểm định, hết niên hạn sử dụng để đưa đón con trẻ đến trường. Về phía cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, xử lý để tránh những vụ việc đáng tiếc có thể xảy ra.