Theo TS.BS Phan Bích Nga (Viện Dinh dưỡng Quốc gia), trẻ nên bắt đầu ăn dặm từ khi tròn 6 tháng tuổi. Lý do là lúc này, nguồn năng lượng và dưỡng chất từ sữa mẹ không còn đủ để cung cấp cho nhu cầu phát triển ngày càng tăng của trẻ.
Các nguyên tắc vàng trong chế độ ăn dặm
Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, phụ huynh cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản khi cho trẻ ăn dặm:
Thứ nhất, nên tận dụng các nguồn thực phẩm sẵn có tại địa phương và chọn rau củ theo mùa để đảm bảo an toàn thực phẩm.
Thứ hai, thức ăn chế biến phải mềm, dễ nhai, dễ nuốt và hợp khẩu vị của trẻ. Đặc biệt lưu ý không nên cho gia vị mắm muối vào thức ăn của trẻ dưới 1 tuổi, vì có thể ảnh hưởng đến chức năng thận.
Thứ ba, cần cho trẻ ăn theo nguyên tắc từ loãng tới đặc, từ ít tới nhiều, giúp trẻ tập làm quen dần với thức ăn mới. Số lượng thức ăn và bữa ăn sẽ tăng dần theo tuổi.
Nên bắt đầu tập ăn dặm từ những loại thực phẩm có vị ngọt tự nhiên, dễ tiêu hóa để giúp trẻ làm quen.
Thứ tư, ngoài việc đa dạng hóa thực phẩm để tạo màu sắc hấp dẫn, cần bổ sung thêm dầu hoặc mỡ (hoặc vừng, lạc) để cung cấp thêm năng lượng, giúp trẻ mau lớn.
Cuối cùng, không cho trẻ ăn bánh ăn dặm, uống nước ngọt trước bữa ăn vì sẽ làm trẻ chán ăn, bỏ bữa hoặc ăn ít đi. Hơn nữa, tất cả dụng cụ chế biến phải sạch sẽ; cha mẹ cần rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trước khi chế biến và khi cho trẻ ăn.
Thực đơn ăn dặm phải cân bằng 4 nhóm dưỡng chất
Thực đơn ăn dặm tốt nhất phải có đầy đủ và cân đối bốn nhóm dưỡng chất thiết yếu:
- Nhóm tinh bột: Chủ yếu sử dụng gạo tẻ, gạo tám mới. Không nên trộn lẫn gạo nếp, ý dĩ, hạt sen, đậu xanh vì có thể gây đặc khó ăn hoặc khó tiêu.
- Nhóm chất đạm: Bao gồm thịt, cá, trứng, sữa, cua, tôm... Khi mới bắt đầu tập ăn bổ sung, nên dùng thịt nạc (lợn, gà) và lòng đỏ trứng gà vì giàu đạm, béo và dễ tiêu hóa. Từ tháng thứ 7 có thể bổ sung thịt bò, cá, tôm, cua. Trẻ từ tháng thứ 8 trở đi cần được ăn đa dạng các loại đạm hơn.
- Nhóm vitamin và khoáng chất: Cần bổ sung các loại rau củ như cà rốt, củ cải, rau ngót, rau dền và trái cây như chuối, cam, đu đủ...
- Nhóm chất béo: Trẻ cần được ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật (mỡ gà, mỡ lợn) với tỷ lệ tốt nhất là 1:1. Nên đa dạng các loại dầu thực vật (đậu nành, mè, ôliu...). Cần lưu ý lượng dầu/mỡ phù hợp: Khi bắt đầu ăn bổ sung, mỗi bữa cần 2,5ml dầu/mỡ; từ 8 tháng trở lên là 5ml; và gần 1 tuổi là 7,5-10ml/bữa, theo nguyên tắc một bữa dầu, một bữa mỡ.
Hướng dẫn chế biến và dinh dưỡng theo giai đoạn
Quy trình chế biến cơ bản
Sơ chế thực phẩm: Thịt, cá, tôm... cần rửa sạch, rã đông đúng cách nếu lấy từ ngăn đá, sau đó hấp trước khi băm hoặc xay nhuyễn. Rau củ nhặt sạch, ngâm nước muối, sau đó cắt nhỏ, hấp chín rồi xay hoặc băm nhỏ.
Chế biến: Đong đủ lượng nước và bột/gạo vào nồi rồi nấu chín. Lưu ý quấy đều tay. Khi bột/cháo sôi, cho trứng đã đánh tan hoặc thịt, cá, tôm băm nhỏ vào, đun sôi 5-7 phút, sau đó thêm rau xanh và một chút dầu ăn. Khi bột sôi lại, nhắc xuống, để nguội ấm rồi cho trẻ ăn.
Cha mẹ nên hạn chế lạm dụng máy xay sinh tố khi trẻ lớn (từ 12 tháng trở lên), bởi lúc này trẻ bắt buộc phải được tập ăn cháo hạt và các thực phẩm như cơm nát, mỳ, bún, phở để tránh trẻ lười nhai dẫn đến biếng ăn.
Dinh dưỡng cho trẻ 7 - 12 tháng tuổi
- Trẻ 7 - 8 tháng tuổi: Khi bắt đầu ăn bổ sung, tập ăn cho trẻ với lượng và độ đặc tăng dần. Lúc đầu cho ăn 2-3 thìa bột mỗi lần, 2-3 lần/ngày. Khi trẻ đã quen, có thể tăng lên 2-3 bữa bột một ngày (mỗi bữa từ 1/2 - 2/3 bát ăn cơm). Trẻ cần uống thêm nước ép trái cây và bú mẹ theo nhu cầu. Trẻ không bú mẹ cần uống 600-700ml sữa/ngày (bao gồm sữa công thức, sữa chua, phô mai...). Thực đơn hàng ngày cần đảm bảo lượng đạm từ 10 - 15g, bột gạo từ 40 - 80g, rau xanh từ 25g.
- Trẻ 9 - 10 tháng tuổi: Cho trẻ ăn 3 bữa bột đặc/ngày, mỗi bữa từ 3/4 đến miệng bát. Giai đoạn này, đa số các loại thực phẩm mềm bé đều đã có thể ăn được do đã mọc 2-4 răng sữa. Trẻ không bú mẹ cần uống 500 - 600ml sữa/ngày.
- Trẻ 11 - 12 tháng tuổi: Trẻ đã có thể nhai tốt hơn, các loại thức ăn không nhất thiết phải nghiền nhuyễn nữa. Tiếp tục cho trẻ ăn 3 bữa bột đặc/ngày, mỗi bữa từ 3/4 đến miệng bát, và uống 500 - 600ml sữa/ngày nếu không bú mẹ. Việc đa dạng các loại thực phẩm sẽ giúp bé bổ sung dưỡng chất tốt hơn.
