Chuyển dịch năng lượng bằng khoa học và công nghệ hướng tới tương lai xanh và bền vững
Trong bối cảnh thế giới tăng tốc giảm phát thải và chuyển sang các mô hình năng lượng sạch, Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển dịch năng lượng sâu rộng. Khoa học và công nghệ (KH&CN) được xác định là nền tảng quan trọng để bảo đảm quá trình chuyển dịch diễn ra bền vững, hiệu quả và phù hợp với điều kiện của đất nước. Chương trình KH&CN cấp quốc gia KC.05/21-30 "Nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ năng lượng" do Bộ KH&CN triển khai là một trong những động lực then chốt, hỗ trợ Việt Nam làm chủ công nghệ, mở rộng năng lượng tái tạo và thúc đẩy mục tiêu tăng trưởng xanh.
Xây dựng thị trường năng lượng sạch và bền vững bằng khoa học công nghệ.
Khoa học và công nghệ - trụ cột của quá trình chuyển dịch năng lượng
Hơn mười năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đạt nhiều kết quả tích cực: công suất nguồn điện tăng nhanh, năng lượng tái tạo phát triển mạnh, hiệu quả sử dụng năng lượng được cải thiện và độ tin cậy của hệ thống điện liên tục nâng cao. Tuy vậy, ngành vẫn đối mặt với những hạn chế rõ rệt như phụ thuộc đáng kể vào nhiên liệu hóa thạch, tổn thất truyền tải phân phối còn cao, công nghệ năng lượng chưa đồng đều giữa các lĩnh vực, trong khi áp lực cắt giảm phát thải ngày càng lớn.
Trước yêu cầu mới, Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị đã định hướng phát triển năng lượng theo hướng "nhanh, bền vững và đi trước một bước", gắn với bảo vệ môi trường, bảo đảm an ninh năng lượng và nâng cao hiệu quả sử dụng. KH&CN vì vậy giữ vai trò đặc biệt quan trọng, hỗ trợ Việt Nam chuyển đổi từ nền năng lượng truyền thống sang mô hình năng lượng sạch, thông minh và tiết kiệm.
Chiến lược phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 (Quyết định 569/QĐ-TTg ngày 11/5/2022) cũng đưa công nghệ năng lượng vào nhóm ưu tiên nghiên cứu của quốc gia, tập trung vào năng lượng tái tạo, công nghệ tích trữ tiên tiến, lưới điện thông minh và pin nhiên liệu.
Động lực đổi mới công nghệ năng lượng
Trên cơ sở định hướng này, Bộ KH&CN đã phê duyệt Chương trình KC.05/21-30 theo Quyết định 1217/QĐ-BKHCN ngày 01/7/2022. Chương trình hướng tới mục tiêu ứng dụng, phát triển và làm chủ công nghệ tiên tiến trong toàn bộ chuỗi năng lượng từ khai thác đến tiêu dùng nhằm nâng cao chất lượng, an toàn, độ tin cậy và hiệu quả của hệ thống năng lượng quốc gia.
Các hướng nghiên cứu chính của chương trình tập trung vào ứng dụng công nghệ tiên tiến trong thăm dò, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng sơ cấp nhằm giảm phát thải và nâng cao hiệu suất; phát triển công nghệ năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió, sinh khối và hydro xanh; nghiên cứu công nghệ lưu trữ năng lượng và lưới điện thông minh để tăng độ ổn định hệ thống và thúc đẩy điện hóa nền kinh tế; đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và thiết bị giám sát thông minh trong sản xuất, phân phối và quản lý năng lượng; đồng thời nghiên cứu, thiết kế và vận hành an toàn lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu, khai thác hiệu quả các ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong công nghiệp, nông nghiệp, y tế và môi trường.
Về chỉ tiêu đánh giá, chương trình đặt ra những mục tiêu cụ thể: tối thiểu 50% kết quả nghiên cứu được ứng dụng thực tế, trong đó 20% có khả năng thương mại hóa; 70% công nghệ và sản phẩm đạt trình độ khu vực hoặc quốc tế; 50% nhiệm vụ có doanh nghiệp tham gia; và 50% nhiệm vụ đồng thời góp phần đào tạo nhân lực trình độ cao.
Theo các chuyên gia, để chương trình KC.05/21-30 phát huy hiệu quả, cần tiếp tục thúc đẩy liên kết "4 nhà" (Nhà nước – Nhà khoa học – Nhà trường – Nhà doanh nghiệp), ưu tiên làm chủ công nghệ then chốt trong năng lượng tái tạo, lưu trữ, lưới điện thông minh và số hóa ngành năng lượng; xây dựng mô hình năng lượng xanh phù hợp với đặc thù địa phương; hoàn thiện cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ; đồng thời tăng cường truyền thông và đào tạo để nâng cao nhận thức về chuyển dịch năng lượng.
Giai đoạn 2021 - 2030 được xem là thời kỳ bản lề, khi Việt Nam cần tạo bước đột phá về năng lực KH&CN và triển khai chuyển dịch năng lượng một cách toàn diện. Với sự vào cuộc của Chương trình KC.05/21-30, Việt Nam đang từng bước xây dựng nền tảng công nghệ cho một hệ thống năng lượng hiện đại, xanh và tự chủ hơn.
Đổi mới công nghệ, thúc đẩy nguồn năng lượng sạch và phát triển thị trường năng lượng bền vững sẽ không chỉ giúp Việt Nam đạt được mục tiêu trung hòa carbon trong dài hạn, mà còn tạo động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế.
