19.000 đồng? 18.000 đồng? Hay 17.000 đồng? Không, chẳng có mức giá nào là thật sự chính xác cả. Giá xăng chính xác là do Chính phủ ban hành, nhưng giá “thực tế” thì hoàn toàn phụ thuộc vào mức độ gian lận của các cây xăng.
Gian lận công nghệ cao
Theo số liệu thống kê bước đầu của Thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ, cho đến ngày 12/9/2008, qua kiểm tra gần 2.000 cây xăng thì gần 20% trong số đó gian lận về số lượng và chất lượng xăng dầu bán cho khách. Tập trung nhiều nhất là những cửa hàng xăng dầu ở xa trung tâm và nằm trên tuyến đường có lưu lượng xe qua lại lớn. Các địa phương có nhiều điểm gian lận gồm Gia Lai với 71 cây xăng, An Giang 36, Hưng Yên 24... và trải khắp Nam Định, Phú Thọ, Nghệ An.
So với kết quả thanh tra các cây xăng của năm 2003, số trường hợp gian lận đã giảm đi. Tuy nhiên đây có thể chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, và cách thức gian lận được thực hiện tinh vi hơn trước rất nhiều. Thủ đoạn gian lận phổ biến là dùng IC với mã số bí mật được cài đặt sẵn và có thể điều khiển qua bàn phím cột bơm, khiến cột hiển thị lượng xăng lớn hơn thực tế. Có trường hợp họ lắp bảng vi mạch điện tử gây sai số, thậm chí đến hơn 10%, như tại Hưng Yên. Trước đây, hiện tượng gắn chip vào các cột bơm chỉ lác đác ở vài nơi, nhiều nhất là ở tỉnh Tây Ninh, thì nay đã lan ra nhiều địa phương khác. Vĩnh Phúc có 8 trong tổng số 23 cơ sở kiểm tra có vi phạm, tại Nghệ An thì có 9/25 xây xăng gian lận bằng cách lắp IC để điều khiển.
Một số nơi cột bơm xăng được lắp thêm công tắc chuyển mạch hoặc thiết bị đóng ngắt cầu dao có mã số. Khi cầu dao được ngắt, dữ liệu về việc đong đếm xăng không đầy đủ sẽ bị xóa hết, và màn hình hiển thị trở về trạng thái như khi chưa hề có gian lận. Phát hiện có thanh tra, chủ cây xăng chỉ cần cho ngắt cầu dao và nói rằng do mất điện, vậy là mất dấu. Tất cả những hành vi gian lận bằng kỹ thuật cao này đều rất khó phát hiện bằng quan sát thông thường.
Đó là chưa kể những gian lận về nồng độ, chất lượng, như xăng pha nước, pha mỡ... thì hoàn toàn không ngăn chặn được ngay lập tức. Bởi lẽ việc lấy mẫu xăng phải mất vài ngày, thậm chí cả tuần, mới có kết quả phân tích mẫu. Khi có kết quả, nếu phát hiện xăng kém chất lượng thì lượng xăng dưới bồn nhiều khi đã bán hết cho khách hàng!
Chế tài xử phạt chưa mạnh
Gian lận nghiêm trọng như vậy nhưng hình thức xử lý với các vi phạm hiện nay là chưa tương xứng. Đối chiếu với quy định hiện hành, trường hợp gắn chip điện tử với mục đích điều khiển cột bơm đong thiếu lượng xăng dầu cho khách hàng thì khung phạt được áp dụng 13-20 triệu đồng. Ngoài ra, có thể phạt bổ sung là tịch thu cột bơm vi phạm. Còn các trường hợp sử dụng cột bơm đong đo sai, hỏng, không đạt yêu cầu về quy định đo lường thì bị phạt 7-12 triệu đồng. Đợt thanh tra gần đây nhất ở TP.HCM thì chưa có nơi nào bị rút giấy phép kinh doanh hoặc đình chỉ có thời hạn. Và cũng chưa có trường hợp nào được đề nghị công an vào cuộc để xem xét điều tra, xử lý hình sự!
Theo phân tích của các nhà kinh doanh, trung bình mỗi ngày một cửa hàng bán 3.000 lít xăng. Giả sử một cửa hàng đong thiếu theo tỷ lệ 10% thì mỗi ngày “ăn gian” của khách 300 lít xăng. Tính theo thời giá hiện nay (xăng A92 giá 17.000 đồng/lít), số tiền thu lợi bất chính tương đương 5,1 triệu đồng. Như vậy cây xăng chỉ cần “ăn gian” trong ba ngày là thu lợi được 15,3 triệu đồng. Và việc gian lận trong vài tháng thì số tiền dư ra trừ đi tiền nộp phạt vẫn còn “lãi” to.
Thực tế cho thấy không phải lúc nào các cửa hàng kinh doanh xăng dầu cũng bị kiểm tra, có khi cả năm mới kiểm tra một lần, thậm chí còn lâu hơn, nhất là ở những địa phương có số lượng cửa hàng xăng dầu lớn. Như ở TP.HCM, từ cuối tháng 6 đến cuối tháng 8/2008 chỉ có thể thanh tra, kiểm tra được 31 cửa hàng kinh doanh xăng dầu với số lượng cột bơm được kiểm tra là 201. Một cán bộ thanh tra nhìn nhận mỗi năm chỉ có thể thực hiện được hơn 100 lượt thanh - kiểm tra các cửa hàng xăng dầu. Trong khi đó, ở TP.HCM có hàng trăm cửa hàng kinh doanh xăng dầu với hàng ngàn cột bơm.
Chính những bất cập về mức phạt, cách tính phạt cũng như năng lực kiểm tra phát hiện vi phạm trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu là những nguyên nhân chính khiến tình trạng “móc túi” khách hàng tồn tại hết năm này qua năm khác. Người dân mong rằng các cơ quan chức năng sẽ lập tức đưa ra những chế tài xử lý thật nghiêm, nhằm nhanh chóng dẹp bỏ vấn nạn này. Chậm một ngày, là người dân còn bị thiệt hại bơi nạn “móc túi công khai”.
Trần Quang