COVID-19, thiếu hụt kinh phí và khoảng cách tiếp cận làm tăng mắc sốt rét
Theo báo cáo mới nhất của WHO, khoảng cách trong việc tiếp cận với các công cụ cứu sống đang làm xói mòn những nỗ lực toàn cầu để kiềm chế dịch bệnh, và đại dịch COVID-19 dự kiến sẽ đẩy lùi cuộc chiến hơn nữa.
Nếu như năm 2000, các nhà lãnh đạo châu Phi đã ký Tuyên bố Abuja mang tính bước ngoặt cam kết giảm 50% số ca tử vong do sốt rét trên lục địa này trong thời gian 10 năm. Cam kết chính trị mạnh mẽ, cùng với những đổi mới trong các công cụ và nguồn tài trợ tăng mạnh, đã tạo nên một giai đoạn thành công chưa từng có trong công tác kiểm soát sốt rét toàn cầu. Theo báo cáo, 1,5 tỷ ca sốt rét và 7,6 triệu ca tử vong đã được ngăn chặn kể từ năm 2000. Tuy nhiên, tiến độ đã chậm lại trong những năm gần đây, đặc biệt là ở các nước có gánh nặng bệnh tật cao.
Sự thiếu hụt tài trợ ở cả cấp độ quốc tế và trong nước là một mối đe dọa đáng kể. Năm 2019, tổng tài trợ đạt 3 tỷ USD so với mục tiêu toàn cầu là 5,6 tỷ USD. Thiếu hụt kinh phí đã dẫn đến những khoảng trống nghiêm trọng trong việc tiếp cận các công cụ kiểm soát sốt rét đã được chứng minh.
Năm 2020, COVID-19 nổi lên như một thách thức bổ sung đối với việc cung cấp các dịch vụ y tế thiết yếu trên toàn thế giới. WHO lo ngại rằng ngay cả những gián đoạn vừa phải trong tiếp cận điều trị cũng có thể dẫn đến thiệt hại đáng kể về tính mạng. Báo cáo cho thấy, nếu gián đoạn 10% trong việc tiếp cận điều trị sốt rét hiệu quả ở vùng cận Sahara, châu Phi có thể làm tăng thêm 19.000 ca tử vong. Nếu gián đoạn lên 25% và 50% trong khu vực có thể tăng thêm 46.000 và 100.000 ca tử vong, tương ứng.
Tiến sĩ Matshidiso Moeti, Giám đốc WHO khu vực châu Phi cho biết: Trong khi châu Phi đã cho thế giới thấy những gì có thể đạt được nếu chúng ta cùng nhau chấm dứt bệnh sốt rét như một mối đe dọa sức khỏe cộng đồng, thì tiến trình đã bị đình trệ. COVID-19 có nguy cơ làm chệch hướng nỗ lực trong việc vượt qua bệnh sốt rét, đặc biệt là điều trị cho những người mắc bệnh.
Cán bộ y tế tuyên truyền cho người dân về cách phòng chống sốt rét.
Đình trệ đáp ứng các mục tiêu về sốt rét toàn cầu
Báo cáo của WHO cũng cho thấy, 21 quốc gia đã loại bỏ bệnh sốt rét trong 2 thập kỷ qua và trong số này có 10 quốc gia chính thức được WHO chứng nhận là không có bệnh sốt rét. Trước nguy cơ kháng thuốc sốt rét đang diễn ra, 6 quốc gia thuộc Tiểu vùng sông Mekong mở rộng, tiếp tục đạt được những thành tựu lớn để hướng tới mục tiêu loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2030, nhưng nhiều quốc gia có gánh nặng về bệnh sốt rét đang mất dần vị thế.
Hướng dẫn Chiến lược kỹ thuật toàn cầu về bệnh sốt rét 2016 - 2030 (GTS) của WHO được Đại hội đồng Y tế Thế giới thông qua vào tháng 5/2015. Chiến lược bao gồm 4 mục tiêu toàn cầu cho năm 2030, với các mốc thời gian để theo dõi tiến trình. Các mục tiêu đến năm 2030 là: Giảm tỷ lệ mắc bệnh sốt rét ít nhất 90%; giảm tỷ lệ tử vong do sốt rét ít nhất 90%; loại trừ bệnh sốt rét ở ít nhất 35 quốc gia và ngăn chặn sự bùng phát trở lại của bệnh sốt rét ở tất cả các quốc gia không có bệnh sốt rét.
Các cột mốc quan trọng của GTS cho năm 2020 bao gồm giảm tỷ lệ mắc bệnh sốt rét trên toàn cầu và tỷ lệ tử vong xuống ít nhất 40% và loại trừ bệnh sốt rét ở ít nhất 10 quốc gia. Thế nhưng các mốc quan trọng này của năm 2020 đã không đạt được. Cụ thể:
- Tỷ lệ mắc bệnh: WHO dự báo rằng, vào năm 2020, ước tính có 56 trường hợp mắc bệnh sốt rét cho mỗi 1.000 người có nguy cơ, trong khi mục tiêu của GTS là 35 trường hợp.
- Tỷ lệ tử vong: Ước tính tỷ lệ tử vong do sốt rét dự báo trên toàn cầu trên 100.000 dân số có nguy cơ là 9,8 vào năm 2020 so với mục tiêu GTS là 7,2 trường hợp tử vong.
Vì vậy, WHO kêu gọi cần đổi mới công cụ và cách tiếp cận để loại bỏ bệnh sốt rét ở tất cả các quốc gia, đặc biệt là những quốc gia có gánh nặng dịch bệnh cao. Được biết vào tháng 9/2019, Tổng Giám đốc WHO đã ban hành “Thách thức về bệnh sốt rét” kêu gọi cộng đồng y tế toàn cầu tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các công cụ và phương pháp chống sốt rét mới. Thông điệp này cũng đã được củng cố thêm trong báo cáo tháng 4/2020 của nhóm cố vấn Chiến lược của WHO về xóa bỏ bệnh sốt rét.