Hơn bốn thập kỷ kể từ khi HIV/AIDS xuất hiện và trở thành đại dịch toàn cầu, nhân loại đã trải qua vô số mất mát, nỗi đau nhưng cũng chứng kiến những bước tiến vượt bậc trong dự phòng, điều trị và chăm sóc sức khỏe.
Dẫu vậy, mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030 vẫn còn là một hành trình đầy thách thức, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ của cả hệ thống chính trị, ngành y tế và đặc biệt là sự tham gia chủ động, tích cực của cộng đồng, nơi tiếng nói của những người trong cuộc có sức lan tỏa rất lớn.
Đội ngũ y, bác sĩ của CDC Hà Tĩnh tư vấn điều trị bệnh nhân HIV.
Tại Hà Tĩnh, chương trình phòng, chống HIV/AIDS nhiều năm qua được triển khai từ tỉnh đến cơ sở. Năm 2025, khi Việt Nam phát động Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS với chủ đề “Cộng đồng lên tiếng – Hướng tới chấm dứt AIDS”, Hà Tĩnh nhanh chóng hưởng ứng bằng hàng loạt hoạt động thiết thực, thể hiện quyết tâm chuyển hướng từ mô hình điều trị đơn thuần sang mô hình dựa trên sự tham gia và dẫn dắt của chính cộng đồng.
Tiến bộ đáng ghi nhận trong điều trị và kiểm soát dịch
Theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Tĩnh, hiện toàn tỉnh có 549 người nhiễm HIV đang được quản lý, theo dõi và điều trị bằng thuốc kháng vi rút (ARV). Chỉ tính riêng 9 tháng gần đây, đã có 509 lượt xét nghiệm tải lượng vi rút HIV được thực hiện. Trong số này, 505 bệnh nhân đạt mức ức chế vi rút tương đương tỷ lệ 99,2%, nằm trong nhóm các địa phương có kết quả điều trị tốt nhất cả nước.
Bệnh nhân uống thuốc Methadone góp phần giảm lây truyền HIV qua đường tiêm chích và quan hệ tình dục không an toàn.
Đáng chú ý, toàn bộ chi phí xét nghiệm tải lượng vi rút được chi trả thông qua Bảo hiểm y tế và nguồn hỗ trợ từ Dự án của Tổ chức AHF Việt Nam (Quỹ Chăm sóc sức khỏe AIDS Hoa Kỳ), giúp bệnh nhân hoàn toàn không phải tự chi trả. Đây là yếu tố quan trọng giúp người nhiễm HIV an tâm tuân thủ điều trị dài hạn, điều kiện tiên quyết để duy trì tải lượng vi rút ở mức thấp, giảm nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng.
Song song với điều trị ARV, Hà Tĩnh cũng đẩy mạnh dịch vụ PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) cho những người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV, cũng như chương trình điều trị Methadone dành cho người nghiện các chất dạng thuốc phiện. Việc mở rộng các dịch vụ này góp phần giảm lây truyền HIV qua đường tiêm chích và quan hệ tình dục không an toàn – hai con đường lây nhiễm chủ yếu tại Việt Nam hiện nay.
Bác sĩ Nguyễn Sỹ Long, Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS, CDC Hà Tĩnh cho biết, những kết quả này có được nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của ngành y tế, nhưng quan trọng hơn là nhờ tiếng nói chủ động từ cộng đồng. "Người nhiễm HIV, các nhóm nguy cơ và lực lượng y tế cơ sở chính là những nhân tố trực tiếp tạo nên thay đổi. Họ không còn là đối tượng thụ hưởng đơn thuần, mà đã trở thành những người truyền cảm hứng, những người phá bỏ rào cản kỳ thị bằng chính câu chuyện của mình", bác sĩ Nguyễn Sỹ Long nói.
Tại xã Sơn Kim 1 (Hà Tĩnh), Câu lạc bộ Tình thương của người nhiễm HIV được thành lập từ năm 2015, đến nay đã có 45 thành viên hoạt động đều đặn. Không chỉ tổ chức sinh hoạt định kỳ để chia sẻ kinh nghiệm điều trị, nhóm còn tích cực tham gia truyền thông cộng đồng, hướng dẫn người mới được chẩn đoán HIV cách điều trị, cách duy trì sức khỏe tinh thần, hỗ trợ thủ tục bảo hiểm y tế…
Anh P.Đ.M., một thành viên của câu lạc bộ, chia sẻ, từng có lúc anh cảm thấy cuộc đời mình “như khép lại” khi nhận tờ giấy báo dương tính HIV. Nhưng nhờ sự động viên của nhân viên y tế và các thành viên trong nhóm, anh dần vượt qua mặc cảm, kiên trì tuân thủ điều trị.
“Giờ đây tôi đã sống khỏe mạnh hơn 10 năm. Tôi mong muốn kể lại câu chuyện của mình để mọi người hiểu rằng HIV không phải là dấu chấm hết", anh M. nói.
Cán bộ Phòng khám, điều trị HIVAIDS, CDC Hà Tĩnh lấy máu làm xét nghiệm tải lượng virus cho người nhiễm HIV.
Những câu chuyện thật như của anh M. có sức nặng hơn bất cứ bài truyền thông nào. Bởi đó là minh chứng rõ ràng nhất cho việc người nhiễm HIV hoàn toàn có thể sống khỏe, lao động bình thường nếu tuân thủ điều trị. Quan trọng hơn, những chia sẻ ấy góp phần làm tan dần nỗi sợ và sự kỳ thị, một trong những rào cản lớn nhất khiến nhiều người e ngại đi xét nghiệm hoặc chậm tiếp cận điều trị.
Khi chính người trong cuộc lên tiếng, họ không chỉ tìm kiếm sự thấu hiểu mà còn tạo ra sự thay đổi nhận thức sâu rộng trong cộng đồng. Nhìn nhận HIV như một bệnh mạn tính có thể kiểm soát, thay vì coi đó là “án tử” là bước tiến quan trọng để xóa bỏ định kiến tồn tại suốt nhiều thập kỷ.
Hướng tới chấm dứt AIDS vào năm 2030
Không chỉ dựa vào đội ngũ y tế, Hà Tĩnh huy động mạnh mẽ các tổ chức đoàn thể, mạng lưới tình nguyện viên và cộng đồng dân cư vào công tác phòng, chống HIV/AIDS. CDC Hà Tĩnh phối hợp với đoàn thanh niên, hội phụ nữ, hội nông dân… triển khai các buổi truyền thông lưu động, đưa thông tin phòng bệnh đến tận vùng sâu, vùng xa.
Hàng chục buổi tư vấn, xét nghiệm lưu động được tổ chức mỗi năm, giúp người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ hơn, đặc biệt là những người thuộc nhóm nguy cơ cao nhưng ngần ngại đến cơ sở y tế. Một số chương trình còn cấp phát tờ rơi, bao cao su, chất bôi trơn, dịch vụ PrEP miễn phí hoặc giá rẻ cho người dân.
Một buổi truyền thông về điều trị PrEP giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV tại CDC Hà Tĩnh.
Sự tham gia của cộng đồng trong việc theo dõi, phát hiện sớm và hỗ trợ điều trị ca bệnh cũng là một lợi thế lớn, giúp Hà Tĩnh duy trì tốt tỷ lệ điều trị ARV và hạn chế tối đa lây nhiễm trong cộng đồng.
Liên Hợp Quốc đặt ra mục tiêu toàn cầu 95 - 95 - 95 đến năm 2030: 95% người nhiễm HIV biết được tình trạng của mình; 95% trong số đó được điều trị ARV; 95% người điều trị đạt tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện.
Việt Nam đang tiến rất gần tới bộ chỉ số này và Hà Tĩnh là một trong những địa phương đạt tiến độ tốt, với tỷ lệ ức chế vi rút rất cao. Tuy nhiên, để duy trì và tiến xa hơn, ngành y tế khuyến nghị cần tiếp tục mở rộng xét nghiệm sớm, đẩy mạnh tư vấn tự nguyện, đưa điều trị xuống tuyến cơ sở và tăng cường truyền thông cho thanh niên, nhóm có hành vi nguy cơ cao.
Bác sĩ Phùng Bình Văn, Phó Giám đốc CDC Hà Tĩnh cho biết, cuộc chiến chống HIV/AIDS không chỉ là nhiệm vụ y tế mà còn là cuộc đấu tranh về quyền con người. Khi không còn ai bị kỳ thị, khi mọi người đều có cơ hội tiếp cận dịch vụ, xã hội mới thực sự tiến gần tới mục tiêu không còn AIDS.
Thông điệp "Cộng đồng lên tiếng - Hướng tới chấm dứt AIDS" không chỉ là khẩu hiệu của chiến dịch năm 2025. Nó là lời nhắc nhở rằng mỗi người, dù ở vị trí nào, cũng có thể góp phần thay đổi cục diện cuộc chiến HIV/AIDS. Một lời chia sẻ chân thành, một câu động viên đúng lúc, một cánh tay đưa ra hỗ trợ người nhiễm HIV… tất cả đều có thể cứu lấy sinh mạng và khơi dậy hy vọng cho những người đang đối diện khó khăn. Khi cộng đồng thấu hiểu, khi sự kỳ thị biến mất, khi tiếng nói của người nhiễm HIV được tôn trọng, đó chính là nền tảng vững chắc để xã hội tiến tới mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030.
