Xác lập thương hiệu sâm đặc trưng vùng Tây Bắc
Sâm Lai Châu sinh trưởng tự nhiên, còn được gọi là tam thất đen hoặc tam thất đỏ, là cây bản địa có vùng phân bố hẹp tại các khu vực núi cao như Mường Tè, Sìn Hồ và Tam Đường.
Được người dân bản địa sử dụng làm thuốc từ lâu đời, nhưng đến năm 2013, loài sâm quý này mới chính thức được ghi nhận và đưa vào nghiên cứu. Nhận thức rõ giá trị kinh tế, y học và hệ sinh thái của cây dược liệu đặc hữu, tỉnh Lai Châu đã chủ động đầu tư bảo tồn và phát triển sâm Lai Châu theo hướng bài bản.
Giai đoạn 2013–2020, tỉnh tập trung bảo tồn nguồn gen, thiết lập các vùng trồng thử nghiệm. Từ năm 2020–2025, sâm Lai Châu bắt đầu được thương mại hóa với sự tham gia của doanh nghiệp, nhà khoa học và cộng đồng dân cư.
Năm 2023, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển Sâm Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến 2045. Cùng năm, Tỉnh ủy Lai Châu ban hành nghị quyết riêng về phát triển sâm Lai Châu, thể hiện quyết tâm xác lập thương hiệu sâm đặc trưng vùng Tây Bắc.
Sâm Lai Châu được phát hiện, nghiên cứu và công nhận là dược liệu quý.
Mục tiêu phát triển quy mô lớn, gắn với chế biến sâm
Theo định hướng, tỉnh đặt mục tiêu trồng 3.000 ha sâm Lai Châu vào năm 2030, sản lượng khai thác đạt khoảng 30 tấn/năm. Đồng thời, địa phương hướng tới xây dựng 1–2 nhà máy chế biến sâm đạt chuẩn GMP-WHO, tập trung phát triển các sản phẩm như mỹ phẩm, trà, thực phẩm chức năng, rượu sâm…
Một số sản phẩm như trà sâm, sâm ngâm mật ong hay rượu sâm đã có mặt trên thị trường, đạt chứng nhận OCOP 3 sao, mở ra cơ hội xuất khẩu.
Theo thống kê, toàn tỉnh hiện có hơn 500 ha sâm quý các loại, tập trung tại các vùng núi cao từ 1.500 m trở lên. Trong đó, sâm Lai Châu (sâm quy đá) được đánh giá có dược tính cao, tương đương một số giống sâm quý khác ở Việt Nam như sâm Ngọc Linh hay sâm Vũ Diệp. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân đã mạnh dạn mở rộng diện tích, từng bước đưa sản phẩm ra thị trường trong và ngoài nước.
Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, sâm Lai Châu còn được định hướng trở thành thương hiệu dược liệu đặc trưng của Tây Bắc, gắn với bản sắc văn hóa bản địa và hệ sinh thái rừng nguyên sinh.
Khu trồng sâm nằm sâu trong rừng già Sin Chải - Lai Châu
Để hiện thực hóa tiềm năng, thời gian qua tỉnh Lai Châu đã triển khai nhiều cơ chế và chính sách mang tính đột phá nhằm hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu và chuỗi giá trị sản phẩm sâm.
Tỉnh Lai Châu đã quy hoạch các vùng trồng phù hợp về khí hậu và thổ nhưỡng tại Tam Đường, Mường Tè, Sìn Hồ và Phong Thổ. Thông qua các chương trình như giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, khuyến nông – khuyến lâm, địa phương hỗ trợ giống, kỹ thuật, hệ thống tưới tiêu tự động và công nghệ chế biến sơ cấp tại chỗ.
Lai Châu cũng khuyến khích mạnh mẽ mô hình liên kết chuỗi giữa "nhà nông – nhà khoa học – nhà doanh nghiệp": Doanh nghiệp đầu tư vốn, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm. Người dân sản xuất tập trung theo hướng hữu cơ. Các viện, trung tâm nghiên cứu hỗ trợ đánh giá dược tính, nghiên cứu giống và xây dựng tiêu chuẩn chất lượng.
Đặc biệt, tỉnh đã đề xuất thí điểm cơ chế "thuê môi trường rừng để trồng dược liệu dưới tán rừng" với quy mô trên 3.000 ha. Đây được xem là bước đi tạo hành lang pháp lý rõ ràng, giúp doanh nghiệp và người dân yên tâm đầu tư dài hạn, đồng thời góp phần bảo vệ rừng và phát triển sinh thái bền vững.
Sâm quý đại ngàn giúp người dân Lai Châu thoát nghèo
Khai thác giá trị kép: sản xuất sâm kết hợp du lịch sinh thái
Không chỉ dừng lại ở trồng và bán sản phẩm, nhiều hợp tác xã và doanh nghiệp ở Lai Châu đã bắt đầu khai thác hướng đi đầy triển vọng: kết hợp sản xuất sâm với phát triển du lịch sinh thái và trải nghiệm.
Du khách có thể tham quan các vùng trồng sâm nằm sâu trong rừng, tìm hiểu quy trình sản xuất, trực tiếp thu hoạch sâm, ngâm rượu hoặc chế biến sản phẩm ngay tại chỗ.
Một số mô hình tiêu biểu như HTX Bảo tồn và Phát triển giống sâm núi tại bản Sin Chải (Tam Đường), Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao Thái Minh tại xã Sà Dề Phìn (Sìn Hồ)… đã đầu tư cơ sở hạ tầng đón khách, kết hợp quảng bá văn hóa bản địa và nâng cao ý thức bảo vệ rừng.
Nhờ mô hình "2 trong 1" – vừa sản xuất vừa làm du lịch – giá trị của cây sâm vượt xa giá trị nguyên liệu, trở thành sản phẩm mang giá trị văn hóa và sinh thái đặc trưng Tây Bắc.
Từ một loài cây mọc hoang, sâm Lai Châu nay trở thành cây "làm giàu" của nhiều hộ dân tộc thiểu số. Giá sâm tươi dao động từ 2–5 triệu đồng/kg, thậm chí một số loại sâm 5 năm tuổi có giá trên 10 triệu đồng/kg. Nhiều hộ dân ở Sìn Hồ, Mường Tè và Tam Đường đã xây được nhà mới, có thu nhập ổn định và đưa con em đi học nhờ cây sâm.
Theo UBND tỉnh Lai Châu, mục tiêu đến năm 2030, diện tích trồng sâm và các loài dược liệu quý sẽ đạt trên 2.000 ha, tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số.
