Vitamin giúp chúng ta sử dụng và biến những chất dinh dưỡng thường có phân tử rất lớn thành dạng dự trữ có các phân tử nhỏ hơn. Vitamin còn liên quan tới các quá trình sinh hóa và sinh lý khác của cơ thể. Tuy nhiên, việc sử dụng vitamin như thế nào để mang lại hiệu quả mà không bị nguy hại do dư thừa?
Vai trò của vitamin
Các nhà khoa học đã phát hiện ra các vitamin có khả năng điều trị và phòng ngừa các bệnh cụ thể hoặc nhóm các triệu chứng bệnh nhất định. Ví dụ phát hiện chất có trong dịch quả chanh có thể chữa trị và phòng ngừa căn bệnh scurvy (thiếu hụt vitamin C) dẫn đến phát hiện ra cơ thể chúng ta cần vitamin C. Hoặc tác động vitamin A tới các tế bào mắt giúp chúng ta nhìn rõ các vật thể, mắt không bị khô và quáng gà. Vitamin D tác động tới chuyển hóa calci giúp hình thành xương và nhiều vitamin có vai trò như chất chống oxy hóa bảo vệ tế bào chống lại các gốc tự do. Trong các nghiên cứu về dinh dưỡng đã thu được nhiều kết quả nhờ xác định và điều trị thiếu hụt các yếu tố dinh dưỡng để hiểu rõ một số vitamin (hoặc các loại thực phẩm có vitamin) có thể giúp duy trì sức khỏe, ngăn chặn tiến triển các bệnh mãn tính như ung thư và bệnh tim mạch.
Ngày nay bệnh do thiếu hụt vitamin hiếm xảy ra, ngoại trừ người bị suy dinh dưỡng nặng hoặc ở đang mắc một số bệnh lý hoặc ở trạng thái sinh lý nhất định. Hầu hết nguồn vitamin chính đến từ một số loại thực phẩm, bổ sung thêm đặc biệt một số vitamin chắc chắn có lợi cho sức khỏe nhưng cần chú ý không gây quá liều, nhất là với các vitamin khi thừa gây nên các tác dụng không mong muốn.
Sử dụng vitamin như thế nào?
Có thể chia loại 14 vitamin thiết yếu thành hai nhóm: vitamin tan trong nước và vitamin tan trong dầu.
Vitamin tan trong nước: Các vitamin nhóm B có vai trò khác nhau, một số vitamin nhóm này liên quan đến các tác dụng như phối hợp với điều chỉnh cơ thể sử dụng năng lượng từ thức ăn. Axit folic là một yếu tố quan trọng trong điều chỉnh lớn lên và phát triển của cơ thể. Trong giai đoạn đầu thai kỳ axit folic rất quan trọng giúp ngăn ngừa dị tật bẩm sinh như khiếm khuyết ống thần kinh. Vitamin C còn gọi là acid ascorbic có nhiều chức năng như chống oxy hóa, tác dụng tăng cường miễn dịch (cảm cúm, cần khi bị các chứng bệnh lây nhiễm), tăng cường chuyển hóa…
Như tên gọi, các vitamin đều dễ tan trong nước. Cơ thể chúng ta cần duy trì mức độ tối ưu từng loại vitamin tan trong nước cho nhu cầu trước mắt. Vitamin tan trong nước dư thừa sẽ bài tiết qua nước tiểu và mồ hôi, vì vitamin nhóm này không dự trữ trong cơ thể ở mức độ nào đáng kể. Do đó vitamin tan trong nước phải bổ sung gần như hàng ngày, tốt nhất nên ăn những loại thực phẩm giàu vitamin. Trái cây rau, ngũ cốc và đậu là nguồn giàu vitamin tan trong nước (ngoại trừ vitamin B12 chỉ thấy có ở thực phẩm nguồn gốc động vật). Tuy nhiên nếu bạn chọn vitamin tổng hợp để bổ sung một hay nhiều loại vitamin tan trong nước, tốt nhất nên hỏi ý kiến bác sĩ hay dược sĩ đại học điều hành nhà thuốc cộng đồng hoặc các dược sĩ lâm sàng vì liều cao một số vitamin nhóm B có thể có những ảnh hưởng có hại cho sức khỏe, liều cao vitamin C có thể gây hoặc làm tăng sỏi thận, liều cao vitamin PP có thể gây dị ứng.
Vitamin tan trong dầu: Các vitamin tan trong dầu hay chất béo gồm A, D, E, và K, có trong thực phẩm bạn ăn hàng ngày. Vitamin nhóm này hấp thu vào máu và đi khắp cơ thể cùng với các phân tử chất béo. Bởi vì vitamin tan trong dầu có thể dự trữ trong cơ thể, vitamin nhóm này không cần phải bổ sung hàng ngày. Vitamin A và D dự trữ trong gan và có thể đủ cho 6 tháng. Dự trữ vitamin K chỉ có thể đủ cho một vài tuần và dự trữ vitamin E có thể kéo dài khoảng từ vài ngày tới vài tháng.
Dùng quá nhiều thường xuyên các dạng bào chế cũng như thực phẩm bổ sung hoặc thực phẩm chức năng có vitamin tan trong dầu sẽ tích lũy quá nhiều và có thể có hại cho sức khỏe. Khá may mắn là rất khó xảy ra tích lũy quá nhiều các vitamin tan trong dầu do ăn uống. Ví dụ beta-caroten, các phân tử tiền vitamin A có trong nhiều thực phẩm nguồn gốc thực vật như cà rốt, bí đỏ, soài, đu đủ, gấc. Các thực phẩm này chuyển đổi hạn chế beta-caroten thành vitamin A trong cơ thể. Các phản ứng hóa học chuyển đổi này được cơ thể kiểm soát theo một cơ chế chặt chẽ nên gần như không gây ngộ độc vitamin A do ăn nhiều rau quả màu vàng. Tuy nhiên có thể biểu hiện thấy vàng da nhưng đó chỉ là vàng da sinh lý không phải vàng da bệnh lý. Các thực phẩm có vitamin D, E, và K cũng vậy rất khó bị ngộ độc do nguồn dinh dưỡng chứa các vitamin này. Tuy nhiên ăn nhiều thực phẩm chứa vitamin K có thể gây hoặc làm tăng thời gian đông máu ở những người dùng thuốc chống đông (làm loãng máu). Do đó thận trọng sử dụng các thức ăn cũng như thực phẩm bổ sung hoăc thực phẩm chứa nhiều vitamin K. Bổ sung Vitamin E cũng không được khuyến khích thường xuyên. Một lần nữa cũng nên nhắc lại dù nhiều người hiểu vitamin là thuốc bổ nhưng muốn sử dụng an toan hiệu quả đều nên hỏi ý kiến các nhân viên y tế để có tư vấn tốt nhất.